WSP J POLN254199

524

JmIuh&i Sambor. Język polski w świetlt statystyki

Graf 9. Gniazdo pojęciowe (ii ir/wn ca)

człowiek

I

gicznie ułożono gniazda leksykalne dla 13 rzeczowników z SJP (1978); przykładami są jednościeżkowe gniazda leksykalne (mediator), rozbieżne gniazda leksykalne (fototypia) i zbieżne gniazda leksykalne (albinos) (grafy 2-4). Wiele pojęć końcowych w ciągach definicyjnych i w gniazdach leksykalnych, typu ktoś, coś, sposób, zbiór i in., bywa interpretowanych jako uniwersalia semantyczne, tworzące alfabet myśli ludzkiej (koncepcja Anny Wierzbickiej). Syntetyczne ujęcie problematyki ciągów definicyjnych i gniazd leksykalnych zawiera praca Sambor (1997 a).

W dalszych badaniach Hammerla nowym tematem okazały się gniazda pojęciowe (Begriffsnetze), w których punktem wyjścia są hiperonimy końcowe w gniazdach leksykalnych typu ktoś, coś, sposób itp. Na podstawie SJP (1992) ułożono 11 gniazd pojęciowych z hiperonimami człowiek = osoba. Grafy 5-8 ujmują hiperonimy dla hiponimów o nazwach zawodów; ujawnia się w nich duże zróżnicowanie hiperonimów- nadrzędnych (pracownik, mężczyzna, ktoś). W grafie 6 osobliwością są hiponimy pracz - ‘mężczyzna obsługujący pralki w pralniach usługowych’ - oraz stacz z lat 1980-1989, w dobie braków na rynku: ‘osoba wynajmująca się do stania w kolejkach'. Prawdę regularne są gniazda pojęciowe ujmujące polski system nazw' pokrewieństwa, maksymalnie regularne jest gniazdo leksykalne (wyznawca) (graf 9) (szczegóły w pracy: Sambor, 1997b).

Podsumowując: ciągi definicyjne, gniazda leksykalne i gniazda pojęciowa umożliwiają badania porównawcze między słownikami jednego języka, językami pokrewnymi i odległymi typologicznie. W tych ostatnich są zapewne znaczne różnice w opisie hierarchicznej struktury słownictwa, wynikające z różnic kulturowych.