WSP J POLN254256

582

Janusz Rirger, Język polski nu Wschodzie

nymi okręgami: wileńskim, smołwieńskim i kowieńskim), np. w okolicy Solecznik, gdzie ludność polska zdecydowanie przeważa. Na Litwie ukazuje się kilka polskich czasopism (w tym jeden dziennik) o łącznym nakładzie 120 000 egz. (dane z początku 1991 r.), a większość z nich powstała w latach 1988-1990. Nauczyciele polscy kształcą się w Wileńskim Uniwersytecie Pedagogicznym (dawniej Instytut Pedagogiczny). Nie znaczy to jednak wcale, że dotychczasowy system oświaty był wystarczający, tu także dochodziło miejscami do utrat)^- jeżyka, do ograniczenia polszczyzn)^- do poziomu cłia-lek-tn i stad dramatyczne apele o rozwój polskich szkół, o kształcenie młodej polskiej inteligencji.

Badania Haliny Turskiej, Wiaczesława Werenicza, Walerego Gzekmana i innych wykazały, że język polski, a ściślej miejscowy polski dialekt w wielu regionach polsko-bialorusko-litewskiego pogranicza językowego pełnił też funkcje interdialektu, tzn. był - a w niektórych wsiach i okolicach stan ten trwa nadal - środkiem porozumiewania się między sobą ludności różnojęzycznej (Turska podaje także, że kazania i nabożeństwa na pograniczu litewsko-białoruskim odbywały się w XIX w. w zasadzie po polsku).

Skupiska Polaków istnieją także na Łotwie, w Rosji na Syberii (nad Irtyszem, w okolicach Tomska, między Krasnojarskiem i Irkuckiem), w Kazachstanie (w okolicach Astrachania, Celinogrodu, Kokczeruwu; są to głównie ofiary deportacji z lat trzydziestych i czterdziestych z Ukrainy i ich potomkowie).

Trzeba wreszcie powiedzieć, że polszczyzna kresowa została przeniesiona po 1945 r. na nowe polskie ziemie północne i zachodnie. W zasadzie nastąpiło znaczne przemieszanie się ludności przesiedlonej, powstały jednak pewne wyraźne skupiska, dzięki którym np. w Olsztyńskiem kontynuuje się tradycje wileńskie, a we Wrocławskiem - tradycje lwowskie i to do tego stopnia, że na podstawie audycji (specjalnych) radia wrocławskiego w konfrontacji z językiem starszych mieszkańców można było odtworzyć charakterystyczne słownictwo lwowskie (Seiffert-Nauka, materiały niepublikowane). Dziś starą gwarą mówi tylko najstarsze pokolenie, średnie pokolenie na wsi używa jeszcze pewnych form i słów, młodsze pokolenia zachowują często wiele cech fonetycznych, jednak w zasadzie nastąpił tu zanik gwary na rzecz języka ogólnopolskiego, który spełnia jak gdyby funkcję arbitra pomiędzy różnymi dialektami występującymi często w jednej wsi.

Polszczyzna kresowa

Polszczyzna kresowa była rozmaitej proweniencji, różnie się rozwijała na poszczególnych terenach, różne miała znaczenie i wpływ na ogólnopolski język literacki. Dialekt południowokresowy powstał wcześniej niż północny, od samego początku opierał się na silnym elemencie polskim, zwłaszcza