WSP J POLN254262

588 Janusz Rir&r. Język pobki nJ Wschodzie

- dialekty powstałe na podłożu litewskim zastępują ch przez k, np. kodzie, boken kleba, niekaj, kokam, kuknia, kata, nie rozróżniają też y i i, mieszając je dowolnie, np. gryka - grika, był - bił (w znaczeniu zarówno ‘był’ jak i ‘bił’), syny - siny itd.

W leksyce typowej dla dialektu północnokresowego przeważają białoru-tenizmy, np. kocie {się) ‘toczyć (się)', krupy ‘kasza’, kwaszeńina ‘galareta’, lak albo hlak ‘naczynie gliniane, wterowka ‘sznurek’. Lituanizmy mogły przenikać tu bezpośrednio z litewskiego lub za pośrednictwem białoruskim, por. kumpiak ‘szynka', parsiuk ‘prosiak’, rojst ‘błoto’, świr en ‘spichlerz’, zegary ‘chróst’, żergać ‘kroczyć’. W XIX w. do słownictwa weszło sporo wyrazów rosyjskich (zebranych w wielu wydawnictwach poprawnościowych, np. w opublikowanym przez Elżbietę Smułkową słowniczku Jana Karłowicza, SPK 1984), por. Uszni ‘zbędny’, obysk ‘rewizja’, wszystko rowno ‘wszystko jedno’. Odnotowujemy też pewną liczbę wyrazów i zwrotów osobliwych, własnych, np. odkluczyć i zakluczyć‘otworzyć z klucza’, ‘zamknąć na klucz’, wzioneza podrenka ‘wziąć pod rękę’, przeczychaćsię ‘budzić się’. obo-jentnie ‘nieprzyjemnie, przykro, straszno'. Kartoteka słownictwa kresowego z badań Werenicza i osób z nim współpracujących znajduje się w Instytucie Językoznawstwa Akademii Nauk Białorusi w Mińsku.

Dialekt północnokresowy również czeka na opis uwzględniający jego zróżnicowanie terytorialne, choć dziś wiemy już, jak różni się polszczyzna „kowieńska” od „wileńskiej” (Zielińska, 1999). Potrzebny jest zwłaszcza opis gwar występujących na terenach położonych dalej na wschód, także na Łotwie, uwzględniający dynamikę rozwoju, nowsze wpływy białoruskie, litewskie i rosyjskie (te ostatnie silne zwłaszcza na Białorusi, gdzie język białoruski był poddany silnej rusyfikacji).

W tym krótkim przeglądzie omówiono zaledwie wybrane cechy, przy czym starano się uwzględnić nie tylko te najważniejsze, ale także drobniejsze, by pokazać, w jakim zakresie polszczyzna kresowa różni się od polskiego języka literackiego i gw^ar Polski środkowej. Lata, które minęły od pierwszego wydania tego opracowania, przyniosły zintensyfikowanie badań, które zaowocowały nowymi opracowaniami. Tu zasygnalizowano tylko najważniejsze ich rezultaty.

Bibliografia

A n a n j e w a Natalia, 1984, Pnezientnaja paradigma głagola w polskich pienfierijnych gomorach Kazachstana, w: SPK, t. 3.

D w i 1 e w i c z Barbara, 1997, Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie, Warszawa. Dzięgiel Ewa. 1996, Sytuacja językowa w Zielonej kolo Wołoczysk, w: JPKW. t. 1.

F e 1 e s z k o Kazimierz, 1991, Język polski na Bukowinie do roku 1945, w: SPK, t. 6. Grek-Pabisowa Iryda (red.), 1997, Historia i współczesność języka polskiego na Kresach Wschodnich, Warszawa.