WSP J POLN254187

512 J.nlmg.i    Jeżyk polski w świetle statystyki

rzadkie (Sambor, 1969); badaniu tej klasy słownictwa poświęcono też osobną monografię (Sambor, 1975), przy czym okazało się, że prawie całe słowo-twórstwo znajduje się w tej strefie częstości.

Interesujące wyniki daje kwantytatywna analiza częstości przedrostków czasownikowych (Zgółkowa, 1983: 1987). Okazuje się, że formacje prefi-ksalne charakterystyczne są dla języka mówionego oraz stylów⁷ prozy i dialogu artystycznego. W tekstach tych dominuje przede wszystkim przedrostek po- {po-głaskać, po-jecbać, po-brudzie), natomiast dla prozy artystycznej charakterystyczny jest przedrostek za- (za-kończyć, za-reagować, za-żądać, zabraknąć, za-przeczyć). Z kolei w stylu popularnonaukowym pierwsze miejsce zajmuje przedrostek s-//z- (:stwardnieć, s-pahć, z-mierzyć, z-badać). Ponieważ te trzy przedrostki są najczęstsze także w pozostałych stylach, można powiedzieć, że czasowniki prefiksalnc są tworzone we współczesnej polszczyź-me najczęściej przez dodanie przedrostków po-, s-//z-, za- i wy- (Zgółkowa, 1987).

Liczebność składników zdania

Interesujące prawidłowości statystyczne ujawniło badanie budowy zdania, zwłaszcza zależności między liczbą składników w zdaniu pojedynczym a liczbą zdań pojedynczych wchodzących w skład zdania złożonego. Zależności te - jak pokazała Anna Wierzbicka na przykładzie prozy retorycznej (Wierzbicka, 1966) - zmieniały się w historii języka polskiego od XVI do XX w.: rosła liczba składników zdania pojedynczego i wraz z nią liczba stopni we-wnętrznej podrzędności, malała złożoność zdań wchodzących w skład zdań złożonych. Typowe zdanie retoryki staropolskiej to zdanie wielokrotnie złożone, zbudowane jednak z krótkich zdań składowych, w których główną rolę grają czasowniki. Przykład: Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłomoczki i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi (Piotr Skarga, Kazania sejmowe, Wrocław-Warszawa 1972, s. 44).

Typowe zdanie współczesnych przemówień, porównywalnych z prozą retoryczną XVI w., to zdanie dwukrotnie złożone, zbudowane z długich zdań składowych, wielowyrazowe, w których główną rolę grają rzeczowniki; przykład z przemówienia Jana Pawła II do świata kultur)⁷ i nauki w dniu 8 czerwca 1991 r.: Podobnie jak przez absolutnie bezinteresowny dar Ojciec i Syn wraz z Duchem Świętym Irytują w jedności Bóstwa - jako komunia Osób, podobnie i człowiek nie inaczej spełnia siebie samego, jak przez „bezinteresowny dar” („Tygodnik Powszechny” 1991. nr 25).

W prozie XX w. udział hipotaksy wielopiętrowej jest o wiele mniejszy, znaczniejszy jest w niej udział hipotaksy dwupiętrowej - a więc wewnętrzna