WSP J POLN254276

Słowniki ogólne języka polskiego

bC3

Pierwszy- wielki Słownik języka polskiego powstał w XIX wieku (1807-1814, wyd. II 1854-1860; przedr. 1951, 1994), a omówimy go ze względu na jego wpływ na pozostałe słowniki. Opracował go Niemiec - Samuel Bogumił Linde (1771-1847). W sześciu tomach znajduje się około 60 000 haseł (w tym około 2000 nazw własnych), zawieraj* one słownictwo od XVI do początków XIX wieku. Opis wyrazów udokumentowany jest przytoczeniami z tekstów 400 pisarzy. Hasła, choć w kolejności alfabetycznej, zgrupowane są w duże akapity, które tworzą grupy leksykalne powiązane etymologicznie. Pojedyncze hasło zawiera, oprócz wyrazu hasłowego, jego warianty ortograficzne oraz, w kolejnych znaczemach, kwalifikatory gramatyczne (stosowane zgodnie z gramatyką łacińską), odpowiedniki z innych języków słowiańskich, polską definicję, ekwiwalenty niemieckie. Wszystkie znaczenia opatrzone są cytatami - często modyfikowanymi - dość dokładnie zlokalizowanymi. Na końcu podane są derywaty słowotwórcze. Zarówno znaczenia, jak i cytaty porządkowane są logicznie, od konkretnych do abstrakcyjnych i wyspecjalizowanych (np. naukowych). Słownictwo obejmuje trzysta lat, jednak nie jest to słownik historyczny w ścisłym tego słowa znaczeniu. Na podstawie materiału zawartego w słowniku nie można odtworzyć dziejów danej jednostki języka.

Linde stworzył słownik nienormatywny, tzn. nie poddawał faktów językowych selekcji i ocenie poprawnościowej. Zmierzał jednak do określonych celów dydaktycznych - jego słownik miał być zwierciadłem polszczyzny, zbiorem słownictwa, z którego przyszłe pokolenia mogłyby się dowiedzieć, jak wszechstronny i bogaty był ten język. Linde i jego arystokratyczni mecenasi chcieli w ten sposób służyć ocaleniu języka narodowego, ponieważ po stracie państwa lękano się, iż wraz z nim zginie język polski.

Mimo braków' słownik Lindego zdobył olbrzymie uznanie. Był to pierwszy słownik porównawczy języków słowiańskich i jeden z pierwszych na-ukowwch słowników języka słowiańskiego. Wielki był też jego wpływ na słowniki innych języków, zwłaszcza na czeski słownik Jungmanna, który -dla odrodzenia języka czeskiego - wprowadzał nowe wyrazy na podstawie Lindego. Prawdopodobnie zainspirował on także słynnych braci Grimm, współtwórców naukowej leksykografii historycznej.

Dzieło Lindego wyzyskiwały jednak przede wszystkim późniejsze słowniki polskie, np. pierwszy podręczny słownik języka polskiego, jakim jest tzw. Słownik wileński (A. Zdanowicza, M. Bohusza-Szyszki, J. Filipowicza, W. Tomaszewicza, F. Czephńskiego i W. Korotyńskiego, z udziałem B. Trentowskiego) z 1861 roku. Ten liczący około 110 000 haseł słownik zawiera bogatszą leksykę, ukazuje jej zróżnicowanie stylistyczne dzięki rozbudowanym kwalifikatorom, a przede wszystkim notuje słownictwo regionalne (zwłaszcza kresowe) i kolokwialne.

Największym polskim słownikiem z pierwszej połowy XX wieku był Słownik języka polskiego pod redakcją Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego