WSP J POLN25447

365

językowy obraz twi.it3 - przybliżenia świata, które da się ujawnić poprzez systematyczne i konsekwentne badanie języka. Można bowiem definiować słowa typu wilk, kupować, rumiany, ale ich choćby najpełniejsza analiza potrafi jedynie odtworzyć językowy obraz tego zwierzęcia, tej konkretnej czynności lub cechy. Dopiero analiza pełnych grup leksykalnych, pól znaczeniowych, a więc np. pola nazw zwierząt, pola związanego z aktem kupna i sprzedaży czy paradygmatycznych i syntagmatycznych relacji nazw barw pozwoli ujawnić ogólniejsze, ponad-jednostkowe tendencje definicyjne i kryjące się za nimi tendencje w językowym interpretowaniu świata.

Co więcej, w dążeniu do odpowiedzi na to drugie pytanie musimy odróżnić to, co w danym języku determinowane jest wyłącznie regułami gramatycznymi czy semantycznymi, od wszystkich tych zjawisk, za którymi poza motywacją językową kryją się reguł)^- szersze. Nie każdy fakt językowy jest czytelnym świadectwem ogólniejszych technik językowego kategoryzowania i wartościowania świata. Przykład: niejednokrotnie z pewnością zetknęliśmy się z wypowiedziami typu atmosfera jak w maglu czy rozmowy na poziomie magla. Mechanizm metaforycznego użycia rzeczownika magiel można stosunkowo łatwo wyjaśnić, odwołując się do podstawkowego znaczenia tego słowna i kryjącego się za mm obrazu zakładu, do którego dawmiej kobiety przychodził)' z upraną bielizną i ręcznie ją maglowały, rozmawiając i plotkując przy tym, gdyż wykonywana praca nie wymagała wysiłku intelektualnego. Sformalizow'any zapis podstawowego znaczenia słow'a magiel winien uwzględniać zatem te cechy, które motywują jego znaczenie przenośne. Ale takie wyjaśnienie metafor)^- ogranicza się wyłącznie do argumentów strukturalno-semantycznych, pokazujących wewnętrzną, semantyczną motywację przeniesienia. Analizowany tu przykład pokazuje metaforę, która jest regularna, ale zarazem i dowolna. Regularność wynika z systemowych możliwości, jakie stwarza język, i powtarzalnego modelu metafory językowej, w którym konotacyjne cechy znaczenia podstawowego tworzą w znaczeniu przenośnym osnowę metafor)'. Dow^rolność przeniesienia z kolei - to brak możliwości odpowiedzi na pytanie, dlaczego właśnie magiel, a nie inna jednostka leksykalna spełniająca określone warunki semantyczne, choćby fryzjer (w znaczeniu lokatywnym), stała się metaforycznym określeniem rozplotkow^-anego środowiska. W tym konkretnym wypadku pytanie o ogólniejsze prawa rządzące zmianą metaforyczną jest postawione niewłaściwie, gdyż ewentualna odpowiedź może dotyczyć wyłącznie poziomu motywacji semantycznej. Rozważmy inny przykład: pajac w znaczeniu metaforycznym może być użyty w odniesieniu do człowieka niepoważnego, bez własnego zdania, bez godności. Semantyczny mechanizm zmiany metaforycznej również można stosunkowo łatwo wyjaśnić, przywołując obraz zabawki, zwykle w stroju arlekina, z ruchomymi kończynami poruszanymi za pomocą sznurków^-. Ale przykład ten zasadnym czyni również pytanie