WSP J POLN25438

356 Ryszard Tokarski, Słownictwo i-iko interpretacja świata

orzekaniu takich cech tematów głównych metafor {zęby, oczy), które właściwe są ich tematom pomocniczym. W pierwszym wypadku będzie to z pewnością biel, połysk, duża wartość (cechy pereł), w drugim - blask, tajemniczość, może mruganie (cechy gwiazd). Metafora musi zatem odnaleźć podobieństwa między tematem głównym a pomocniczym i podobieństwa te uaktualnić w temacie głównym.

Do pewnego stopnia analogiczna sytuacja istnieje w metaforach słownikowych. Gdy grubą a nieciekawą książkę określamy jako cegłę, a o człowieku powtarzającym coś bezmyślnie mówimy papuga, to w obydwu tych wypadkach. przynajmniej w fazie narodzin i pierwszych użyć metafory, relacja podobieństwa musi być obecna. Pewien rodzaj książek i kostkę wypalonego materiału budowlanego łączy grubość, może ciężar i jeszcze jakieś cechy, człowieka gadatliwego i ptaka - właśnie nadmierna a bezmyślna gadatliwość.

Lecz analogia konstrukcyjna nie jest pełna i me może przesłonić bardzo istotnych różnic między metaforą poetycką i metaforą słownikową. Zauważmy przede wszystkim, że istotą metafory' poetyckiej jest jej dwutema-tyczność, tj. orzekanie czegoś o temacie głównym za pośrednictwem tematu pomocniczego. Natomiast metafora słownikowa, bardzo często jednowyra-zowa, praktycznie tej dwutematyczności jest pozbawiona. Wtórnie ją odzyskuje przy semantycznym odtwarzaniu jej genezy bądź przy różnorodnych reinterpretacjach znaczeniowych. Wiąże się to z podstawowym zróżnicowaniem funkcjonalnym metafor poetyckich i słownikowych: ta pierwsza jakiś przedmiot czy zjawisko opisuje - często w sposób nowatorski, odkrywczy, metałora słownikowa natomiast ten przedmiot czy zjawisko nazywa. Dlatego za podstawową funkcję metafory poetyckiej uważa się zwykle jej funkcję predykatywną, metafory zaś słownikowej - funkcję identyfikacyjną.

Skoncentruj my się na metaforze słownikowej jako jednym ze środków uzupełniania systemu nazewmczego języka. Gdy zaistnieje potrzeba stworzenia nazwy dla jakiegoś nowego fragmentu rzeczywistości pozajęzykowej, użytkownik polszczyzny ma do dyspozycji trzy najważniejsze możliwości: po pierw-sze, może posłużyć się nową jednostką leksykalną zbudowaną zgodnie z regułami gramatycznymi i semantycznymi języka z elementów już w języku istniejących (neologizmy słowotwórcze i frazeologiczne); po drugie, przyjąć nazwę z języka obcego i wprowadzić ją do rodzimego systemu leksykalnego (zapożyczenia); i wreszcie po trzecie, posłużyć się słowem już w- jęzvku istniejącym, nadając mu nowe znaczenie (neosemantyzmy).

Każdy z tych trzech głównych sposobów rozbudowy systemu leksykalnego ujawnia pewme swoiste uwarunkowania wewnętrzne i zewmętrzne języka. Obserwacje produktywności formantów w neologizmach słowotwórczych pozwalają przykładowo pokazać, jakie klasy słowotwórcze szczególnie intensywnie rozwijają się w^r danej lazie rozwojowej języka, jakie są regu-