WSP J POLN25434

352 Ryszard Tokarski. Słownictwo jako interpretacja vv/i;m

Analizy Wierzbickiej mają duże znaczenie nie tylko dla praktyki opisów znaczeniowych, np. w leksykografii. Pokazują one także, co jest tu szczególnie istotne, sposób językowego ujmowania rzeczywistości, myślenia o niej. Stanowią przykład całościowego, niezatonnzowanego widzenia struktury semantycznej języka, w której decydująca o przynależności do tej samej grupy leksykalnej kategoria podobieństwa widoczna jest nie tylko we wspólnym składniku genus proximnm, lecz również we wspólnym, a przynajmniej w dużymi stopniu podobnym modelu definicyjnym tej grupy.

W procesie kategoryzacji sprawą podstawową jest jednak nie tylko problem modeli definicyjnych, lecz przede wszystkim pytanie o sposób ujmowania cech istotnych w znaczeniu słowa. Inaczej mówiąc, jest to pytanie o to, na ile sposób myślenia o świecie projektuje konkretny zestaw cech konkretnego wyrazu. Jeśli znaczenie słowa nie ma być prostym odzwierciedleniem rzeczywistości, lecz jej interpretacją, to w jakim kierunku ta interpretacja ma zmierzać, by odpowiadała psychicznym i kulturowym potrzebom człowieka? W istocie wracamy tu do zasygnalizowanej wcześniej różnicy między naukowym a potocznymi obrazem świata. Przy opisie roślin botanika będzie interesowała szczegółowa budowa kwiatu, liczba płatków, budowa słupka kwiatowego, sposób osadzenia liści, typ układu korzeniowego itp. Dla przeciętnego użytkownika języka te cechy są zwykle drugorzędne lub wręcz nieistotne, gdyż poziom jc-go wiedzy o przedmiocie jest raczej płytki i podporządkowany innym celom. „Świat otaczający człowieka nie bywał traktowany jako przedmiot poznania teoretycznego - by wiedzieć dla samej wiedzy - ale jako przedmiot poznania praktycznego - aby być zużytkowanym jako narzędzie służące do przetrwania” (Krąpiec, 1985, s. 185). Dlatego w taksonomiach lingwistycznych pojawiają się takie kategorie, jak clrwast, roślina ozdobna czy roślina lecznicza, które z kolei w taksonomiach botanicznych są zupełnie nieistotne.

Poza kategoryzacją znaczenie słowa może zawierać także elementy ocen, wartościowania. Próby systematycznych analiz wartości w językoznawstwie polskim pojawiły się znacznie później niż analogiczna problematyka w filozofii czy socjologii, zwłaszcza w pracach Marii Ossowskiej i Władysława Tatarkiewicza. W językoznawstwie polskim problematykę wartościowania podejmuje przede wszystkim Jadwiga Puzynina. W stadium projektów i wstępnych analiz materiałowych znajduje się słownik aksjologiczny.

Filozofia i językoznawstwo różnią się między sobą podejściem do problematyki aksjologicznej. Filozof stawia pytania o ontologicznv status wartości, o ich typy czy uwarunkowania społeczne. Zadaniem lingwisty jest przede wszystkim odtworzenie systemu wartości obowiązujących, tj. werbalizowanych w danym języku, opis sposobu rozumienia słów' wartościują-cych oraz ustalenie językowych możliwości wyrażania ocen. Wartościowanie językowe może bowiem być wyrażane wprost, poprzez wykorzystanie