WSP J POLN25446

364

fły&ard Tokarski, Słownictwo jako interpretacja Świau

występuje w wielokierunkowych zależnościach, łącznie wyznaczających hierarchię grupy.

Na dwie z tych relacji znaczeniowych, hiponimię i synonimię, warto zwrócić szczególną uwagę, gdyż ich rola w języku jest specyficzna. Hipom-mia uwydatnia tę istotną właściwość języka naturalnego, która dąży do włączenia każdej nazwy do klasy semantycznie szerszej, a zarazem otwiera możliwość wydzielenia szczegółowszych podklas jej znaczenia: pies jest hi-ponimem ogólniejszego semantycznie słowa zwierzę, ale zarazem słowem ogólniejszym dla jego hiponimów owczarek, pudel. Podobnie układają się taksonomiczne ciągi typu barwny - zielony - szmaragdowy, poruszać się - biec -truchtać. Wydaje się, że dla przeważającej części słownictwa to porządkujące widzenie elementu językowego przez pryzmat szerszej klasy znaczeniowej jest odbiciem generalnego zjawiska pojęciowego porządkowania świata.

O ile hiponimia buduje wertykalne układy porządkujące leksykę, o tyle synonimia wprowadza dodatkowe uporządkowanie na poszczególnych poziomach taksonomicznych. Warto zwrócić uwagę, że synonimia jest wyznacznikiem przede wszystkim języka naturalnego, a unikaią jej języki sztuczne, np. logiki czy matematyki. Wprowadza ona bowiem głównie zróżnicowanie stylistyczne i ekspresywne, eksponujące emocjonalny stosunek użytkowników języka do wypowiadanych treści. To samo zjawdsko można określić neutralnym terminem, bez wyraźnego określania swego stosunku emocjonalnego, ale można też ten stosunek ujaw-nić poprzez wybór jednego z elementów szeregu synonimicznego. Ta sama osoba w różnych sytuacjach może bvć nazwana kobieta, niewiastą lub babą. Treści znaczeniowe słów nie podlegają tu istotnym modyfikacjom, zmianie ulega natomiast modalny wy^T-kładnik wartościowania, od sygnalizowania szacunku, poważania aż do komponentu niechęci, irytacji.

Wszystkie relacje znaczeniowa między elementami słownikowymi w polu mają na celu porządkowanie tego zbioru zgodnie z tendencjami racjonalnego opanowania świata poprzez język.

Językowy obraz świata - przybliżenia

Na wstępie niniejszego tekstu sformułowane zostały dwa istotne pytania, na które winna odpowiedzieć semantyka leksykalna. Przypomnijmy, że pierwsze z nich dotyczyło kryteriów doboru cech semantycznych przy definiowaniu konkretnych słów, ale pytanie drugie idzie dalej. Odpowiedź na nie wymaga oderwania się od jednostkowych przykładów' i jednostkowych analiz i poszukiw'ania ogólniejszych regularności w ludzkim myśleniu o święcie, o tych właściwościach ludzkiego kategoryzowania i w’artościowania