WSP J POLN25430

348 -

Ry&anil Tokarski, Słownictwo jako imerpicucju świata

cyjny całej grupy bądź ogólną zasadę semantyczną, jakiej ta grupa jest podporządkowana. Te dwa zjawiska zilustrujemy dwoma różnymi przykładami grup leksykalnych.

Pierwszy przykład ma na celu ujawnienie zawartych w samym języku, a nie założonych w jakikolwiek sposób apriorycznie wskazówek dotyczących możliwości analogicznego definiowania całych grup leksykalnych i w ich obrębie konkretnych elementów grupy. Będziemy się przy tym odwoływali do wewnętrznego ukształtowania słowa, gdy nazwa ukierunkowuje, niejako „podpowiada” wybór takiej, a nie innej definicji znaczeniowej. W języku polskim tę właściwość najszerzej wykorzystuje się w nominacjach zoologicznych i botanicznych. Przyjrzyjmy się niektórym tendencjom nazewniczym w nazwach roślin.

W tej grupie leksykalnej eksponowane są najczęściej następujące właściwości świata roślin:

miejsce występów" ani a, np. bagno (roślina rosnąca na bagnach, moczarach, terenach podmokłych), podróżnik (pospolita roślina rosnąca głównie przy drogach), borówka (rosnąca w borach);

czas (zwłaszcza istotny dla roślin jest czas kwitnienia), np. pierwiosnek, wiosnówka, śnieżyczka (kwitnąca wczesną wiosną, gdy często leży jeszcze śnieg), głodek (kwitnący w okresie przednów^rka), zunowit (poprzedzający, „witający” zimę);

charakterystyczne cechy k w i a t u, np. barwa: bławatek, modrak, og-nicha, złoć, złotokap bądź kształt: dzwonek, ostróżka, grzebieńica, kropidło, naparstnica, palczatka-,

właściwości liści, przede wszystkim ich kształt: języcznik, kędzierzawieć, mieczyk, pióropusznik, strzałka, niekiedy też inne charakterystyczne cechy, np. dziurawiec (od liści przeświecająco kropkowanych);

właściwości owoców i nasion, np. ich barwa (czarnuszka, śnieguliczka). kształt (pęcherzyca, sercówka), smak (gorczyca) lub inne wyraźnie „rozpoznawcze” cechy, np. dmuchawiec (od owocostanu w kształcie białej puchowej kuli, rozlatującej się za dmuchnięciem), wełnianka (od puszystej głów^rki powstającej z okwiatu), oblepicha (o rokitniku, którego gałęzie są gęsto oblepione żółtymi jagodami);

cechy łodygi bądź korzenia, np. ciemik, lepnica (od lepkiej górnej części łodygi powodującej „przylepianie się” rośliny), krwawnik, mlecz (od wydzielanego przez rośliny soku), mydło albo mydeinica (której łodyga i korzeń mają właściwość zmydlania się w wodzie);

w" łaściwości użytkowe, np. mordownik, pomornik, babim ór (rośliny lecznicze lub trujące), podagrycznik (stosowany przeciw podagrze i gośćcowi) czy wymiotnica (napar z korzeni stosowany jako środek wymiotny).

Te przykładowo wybrane ilustracje leksykalne wyraźnie pokazują, jakie cechy świata roślin są dla użytkowników języka najistotniejsze, najbardziej