SCAN0737

370

Ryszard Tokarski, Słownictwo j.iko interpretacji świata

H a 11 i g Rudolf, Wartburg Walther von, 1952, Begriffsyslems ais Grundlage fi'tr die Lexi-kographie. Yersucb eines Ordnungsschcmas, Berlin.

Heinz Adam, 1981, Język a inne dziedziny działalności człowieka, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”.

Kempf Zdzisław, 1985, Wyrazy „gorsze" dotyczące zwierząt, „Język Polski”, nr 2/3.

K r t| p i e c Mieczysław A., 1985, Język i świat realny, Lublin.

L a k o f f George, Johnson Mark, 1988, Metafory w naszym życiu (Metaphors We Live By, 1980), tłum. Tomasz P. Krzeszowski, Warszawa.

Lyons John, 1984, Semantyka 1 (Semantics, 1977), tłum. Adam Weinsberg, Warszawa.

Mackiewicz Jolanta, 1988, Świat widziany poprzez język, „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne", nr 30.

Markowski Andrzej, 1990, Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, t. I, Warszawa.

Marody Mirosława, 1987, Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania, Warszawa.

Milewski Tadeusz, 1967, Językoznawstwo, Warszawa.

Miodunka Władysław, 1980, Teoria pól językowych. Społeczne i indywidualne ich uwarunkowania, Warszawa-Kraków.

Pisarko w a Krystyna, 1976, Konotacja semantyczna nazw narodowości, „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 1.

Puzynina Jadwiga, 1986, Elementy ocen w strukturze znaczeniowej wyrazów, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego".

R y b i c k a Halina, 1976, Losy wyrazów obcych w języku polskim, Warszawa.

S a u s s u r e Ferdinand de, 1961, Kurs językoznawstwa ogólnego (Cours dc linguistiąuc generale, 1922), tłum. Krystyna Kasprzyk, Warszawa.

T o k arski Ryszard, 198-1, Struktura pola znaczeniowego (studium językoznawcza’), Warszawa.

Tokarski Ryszard, 198-ta, Granice pola znaczeniowego, w: Kazimierz Polański (red,), Słownictwo w opisie języka, Katowice.

Tokarski Ryszard, 1991, Wartościowanie człowieka w metaforach językowych, „Pamiętnik Literacki", z. 1.

U11 m a n n Stephen, 1967, Semantics. An Introduclion to tbe Science of Meaning, Oxford.

Wierzbicka Anna, 1971, Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Warszawa.

Wierzbicka Anna, 1985, Lezicograpby and Conceplual Analysis, Ann Arbor.

Ziomek Jerzy, 1984, Metafora a metonimia. Ref nacje i propozycje, „Pamiętnik Literacki”, z. 1.

STEREOTYPY JĘZYKOWE

JERZY BARTMIŃSKI, JOLANTA PANASIUK

Z historii terminu i pojęcia. - Stereotyp a nazwa. - Stereotyp a znaczenie słowa. - Forma podstawowa stereotypu. - Składniki poznawcze i emocjonalne. - Odmiany stereotypów. -Wykładniki językowe stereotypizacji. - Stereotypy jako składniki językowego obrazu świata. - Podsumowanie. - Bibliografia

Rolę potocznych wyobrażeń w porozumiewaniu się językowym pokazał Ignacy Krasicki w swoim Wstępie do bajek - na długo przed sformułowaniem słynnej teorii stereotypów przez amerykańskiego publicystę i polityka Waltera Lippmanna, autora książki Public O pin i on (1922). Oświeceniowy mistrz satyry „między bajki włożył” opowiadania o „młodym, który życie wstrzemięźliwie pędził”, starym, który „nie łajał, nie zrzędził”, bogaczu, „który zbiorów potrzebnym udzielał”, o szewcu, „który nie pił” itd. Tylko w jakimś nierzeczywistym, bajkowym świecie wymienione kategorie ludzi wolne sq od swoich charakterystycznych cech i przywar. W rzeczywistości

-    o czym zakłada autor, wszyscy doskonale wiedzą - jest inaczej. Stary to nie tylko, jak by wynikało z definicji słownikowej, ‘osoba stara’, bogacz -nie tylko ‘bogaty człowiek’, szewc - nie tylko ‘rzemieślnik wyrabiający obuwie i naprawiający je’, lecz także dodatkowo w obiegowym rozumieniu

-    odpowiednio - ‘ktoś doświadczony’ (por. wyrażenie frazeologiczne stary -wróbel) i ‘zgrzybiały’ (por. uwicjd starczy); ‘ktoś skąpy’ (por. przysłowie Bogacz rzadko na nędzę czuły); ‘skłonny do kieliszka’ (por. wy nieme: pijany jak szewc) i ‘porywczy’ {szewska pasja, kleje jak szewc). Żartobliwy dialog, proponowany czytelnikowi przez poetę, wykorzystuje różnicę między znaczeniem wąskim, słownikowym, a szerszym, utrwalonym w potocznym użyciu, stereotypowym. Podane przykładowo frazeologizmy i przysłowia potwierdzają utrwalenie pewnych cech w potocznych charakterystykach odnośnych obiektów i włączenie tych cech do językowego obrazu tych obiektów, do konotacji nazywających je słów. Przeważnie nie są to cechy istotne, tzw. esencjalne (te przysługują wszystkim obiektom klasy), lecz tylko