WSP J POLN25463

Wykładniki językowe Kęreotypizacji 381

Modolność podstawowych odmian stereotypu

	Obrazy	Wzory	Wyobrażenia mitologiczne	Wyobrażenia ideologiczne
Jest	-h		+
Powinien być		+		+
Może być			^+	^+

Wykładniki językowe stereotypizacji

Wydzielenie w różnych tekstach cech stereotypowych z większego zespołu cech orzekanych o przedmiocie, w tym zwłaszcza odróżnienie ich od cech nietypowych, rzadkich, okazjonalnych i ustalenie w ten sposób rzeczywistej pojemności treściowej stereotypu, nie jest łatwe. Przyczyną trudności jest rn.in. różny stopień utrwalenia cech (stereotypizacji), a także zależność tego utrwalenia od gatunku wypowiedzi i takich okoliczności, jak czas, miejsce, adresat i odbiorca.

Wykładnikami stereotypizacji są: powtarzalność charakterystyki przedmiotu w różnych wypowiedziach, co można zbadać statystycznie, oraz utrwalenie tej charakterystyki w języku, a więc w znaczeniach słów, dające się uchwycić poprzez analizę wyrazów pochodnych (derywatów), metafor, trazeologii, przysłów, a także - reguł konstruowania spójnego semantycznie tekstu.

W sensie statystycznym cecha jest tym silniej utrwalona, im częściej jest przypisywana przedmiotowi w wypowiedziach spontanicznych lub w odpowiedziach na pytania ankietowe. Najbardziej rozwiniętą metodyką badań tego typu dysponuje socjologia, choć problem zasadniczy - od jakiego progu częstości występowania cechę można uznać za społecznie utrwalona - nie został przez nią zadowalająco rozwiązany. Należy dodać, że utrwalenie społeczne nie oznacza jeszcze utrwalenia językowego, choć występuje zależność odwrotna: co jest utrwalone językowo, jest utrwalone społecznie.

Szczególną wartość dla poznania stereotypów mają teksty kliszowane, utrwalone w pewnej postaci i reprodukowane w aktach komunikacji, a więc teksty folkloru (czy folklorów' regionalnych, środowiskowych, zawodowych). Na przykład pewien gatunek anegdoty eksploatuje stereotypy grup ludzkich, czyniąc z tego podstawowy chwyt kompozycyjny (znane serie anegdot o głupim milicjancie, zlej teściowej, skąpym Szkocie itp.) i w ten sposób pośuńadcza istnienie odnośnych stereotypów w obiegu społecznym.

Wykładniki strukturalno-językowe stanowią bez wątpienia ważniejszą podstawy identyfikacji stereotypów', to bowiem, co utrwalone zostało w języku, jest (było) także utrwalone w^r społecznej świadomości w jej określonym historycznym okresie. Na treści stereotypowa wskazują: