WSP J POLN25420

Węjciech Obłebda, Fruzematyka

338

ten ból, zielono mi irp. Funkcję interpersonalną - funkcję językowego wiązania ludzi z sobą - spełniałyby frazemy, wyrażające stosunek mówiącego do swego rozmówcy (otoczenia), a więc ostrzeżenie (Uwaga, zły pies', Dotknięcie grozi śmierci} lub kalectwem), zakaz (Palenie wzbronione), uprzedzenie (Po odejściu od kasy reklamacji nie uwzględnia się), zachętę (Lotem bliżej! Cukier krzepi, Coca-Cola co jest to!), życzenie (Szczęścia, zdrowia, pomyślności! Wesołego Alleluja!) itp. Wreszcie funkcja tekstowa wyznacza grupę frazemow, które obsługują sferę mówienia w tekście o tekście - o jego składnikach, ich parametrach, o strukturze i przebiegu dyskursu itp. Dla przykładu, frazemy (ściślej - metafrazemy) tak zwany, jak to się zwykło nazywać, jak to mówią określają frazematyczność odnośnych odcinków tekstu; frazemy typu jak wynika z powyższego, jak zobaczymy dalej, na zakończenie chciałbym dodać itp. są używane do orientowania odbiorcy w przebiegu dyskursu i strukturze tekstu.

Łatwo się zorientować, ze przytoczone frazemy wiązane są z określonymi stałymi miejscami wypowiedzi. Jeżeli zestawimy pary: w pierwszych słowach mego listu - na tym kończę-, po długich i ciężkich cierpieniach zmarł ktoś -

0    czym powiadamia pogrążony w głębokim smutku ktoś-, za siódmą górą, za siódmą rzeką - i ja tam byłem, miód i wino piłem, to w każdej z tych par będziemy mieć do czynienia z typowymi „frazemami początku” i „frazemami końca” - tyle że w każdym wypadku będzie to początek i koniec mnego typu tekstu, czy ściślej - innego gatunku mowy: listu, nekrologu, bajki. Rzecz bowiem w tym, że funkcje wyróżnione przez Hallidaya spełniają się w mówieniu, mówienie zaś jest realizacją (za pośrednictwem określonych form językowych) pewnych wartości światopoglądowych, intencji i treści. Innymi słowy: kształt naszych wypowiedzi jest, mówiąc najogólniej, wypadkową

1    konsekwencją wyboru stylu (w rozumieniu Jerzego Bartminskiego), aktu mowy (w rozumieniu Johna Austina i Johna R. Searlea) i gatunku mowy (w rozumieniu Michała Bachtina). Zwłaszcza kryteria gatunkowe wnoszą do systematyzacji frazemów istotny element uściślający. Pierwsze próby frazemowej analizy takich gatunków mowy, jak nekrolog prasowy, życzenia świąteczne, toast czy komunikat meteorologiczny zdają się potwierdzać przypuszczenie, że najpewniejszą drogą do całościowego opisu frazematyki języka polskiego będzie zestawienie opisów' cząstkowych, obejmujących kompleksy frazemów' wszystkich dających się wyróżnić polskich gatunków i podgatunków mowy.