WSP J POLN254108

Toponimu miejska

427

Tego typu podział zaciera najistotniejsze związane z nazwami uLic problemy, umieszczając w jednej grupie nazwy sztuczne, urzędowe i nazw}' z realną motywacją znaczeniową. Liczebna dominacja nazw urzędowych, zwłaszcza tworzonych od nazwisk i wydarzeń historycznych, powoduje, że najcenniejsze z punktu widzenia kulturowego nazwy pozostają na marginesie.

Nazwy miejskie ulegały w przeszłości - ale ulegają także i dziś - częstym zmianom. Dawniej były to najczęściej przekształcenia formalne samych nazw. Na przykład warszawska Droga Krakowska zmieniona została na ulicę Krakowską, ta zaś na Krakowskie Przedmieście, Droga Jerozolimska na aleja Jerozolimska i Aleje Jerozolimskie. Współczesne zmiany w nazwach ulic i placów związane są najczęściej ze zmianami politycznymi, np. plac Piłsudskiego zmieniono w czasie wojny na Adolf-Hitler-Platz, po wojnie na plac Zwycięstwa, ulicę Główną w Łodzi na ulicę Józefa Stalina itp. Obecnie mamy do czynienia z nową falą zmian będących powrotem do nazw dawnych, tradycyjnych, jak np. część ulicy Chmielnej, która zmieniona została na Rutkowskiego, obecnie wraca do starej nazwy, plac Wilsona zmieniony na plac Komuny Paryskiej otrzymuje nazwę sprzed wojny. Są też zmiany podyktowane nową koniunkturą, np. aleja Świerczewskiego zmieniona na aleję Solidarności.

W specjalnej sytuacji znalazło się nazewnictwo miejskie na Ziemiach Zachodnich i Północnych, gdzie przed 1945 r. panowały' nazwy niemieckie. Po przejęciu tych terenów przez państwo polskie zaistniała potrzeba stworzenia nowego nazewnictwa ulic, placów i dzielnic. Część dawnych nazw' niemieckich została więc przetłumaczona, np. niem. Markt na Rynek, niem. Feldstrasse na ulicę Polną. Były to z reguły nazwy o realnej motywacji znaczeniowej. Większość dzisiejszych nazw w miastach na tych ziemiach została jednak powołana do życia jako nazwy zupełnie nowe, nadane przez lokalne urzędy. Można przy tym zaobserwować, iż wiele miast powiela te same modele, a nawet te same zestawy konkretnych nazw. W każdym niemal mieście spotkać można ulice Mickiewicza, Słowackiego, Żeromskiego, Sienkiewicza, Kochanowskiego, Kościuszki i Świerczewskiego, Armii Ludowej i Armii Czerwonej (te ostatnie zmieniono na Armii Krajowej, Partyzantów, Powstańców itp.).

Struktura językowa nazw ulic i placów bliska jest strukturze nazw terenowych. Występują tu:

I.    Nazwy^r równe wyrazom pospolitym, tj. prymarne:

1)    w formie przymiotników, np. Szeroka,

2)    w formie rzeczowników w mianowniku, np. Dunaj. Przejazd, w dopełniaczu, np. Mickiewicza, Syreny (tego typu nazv.y są bardzo liczne, ale z reguły dopiero XX-wieczne).

II.    Nazwy' sekundarne, z derywacją słowotwórczą:

1) w formie przy'miotników, np. Gęsia, Graniczna, Mostowa, Powązkowska (nazwy z sufiksem -sk- są najliczniejsze),