WSP J POLN25456

Jeny Bartimńiki, Jola nu Panasiuk, Stereo rypy językowe

374-

Stereotyp a nazwa

Społeczna doniosłość zjawiska stereotypu wynika z ogromnej, odkrywanej dziś coraz pełniej roli języka w kształtowaniu naszej wizji świata, naszych postaw i zachowań. Stereotyp jest nierozłącznie związany z językiem i słowem (co nie znaczy, że nie może być komunikowany pozawerbalnie. np. za pomocą karykatur obrazkowych). Każdy przekaz słowny, każde użyte wyrażenie zabarwia na swój sposób przekazywaną informację. Jeśli np. dla nazwania ludzi wykonujących zarobkową pracę fizyczną wybierzemy nazwę robotnicy, to zasugerujemy nastawienie do nich bardziej pozytywne i posłużymy się charakterystyką nieco inną niż wówczas, gdy użyjemy nazw robo-darze czy pracownicy' fizyczni, nie mówiąc już o jednoznacznie pejoratywnych robolach. Podobne zróżnicowanie zachodzi w przypadku wszystkich tego typu szeregów bliskoznacznych wyrażeń: urzędnicy i biurokraci, biura-liści; gospodarze, rolnicy i wieśniacy, chłopi (Gostkowski, 1989, s. 59) czy z nazw narodowych Ukrainiec i Rusin, Zyd i Izraelita, Rosjanin i Ruski. Nazwa nieuchronnie aktywizuje określony typ doświadczeń, model poznawczy i wartościowanie, a w kolejności - schemat odbioru i interpretacji. Na obiegowe wyobrażenie przedmiotu nakłada konotacje czysto leksykalne, przypisane wyrażeniom językowym. Stereotyp łączy więc tzw. konotacje encyklopedyczne (wynikające z wiedzy o święcie) i językowe (przynależne wiedzy językowej).

Pozajęzykowa wiedza o świecie oraz ta, która została utrwalona w języku, w znaczeniach słów, wzajemnie oddziałują na siebie, dając w efekcie określony językowo-kulturowy obraz nazywanych przedmiotów. Można te podwójne uwarunkowania treści stereotypu przedstawić w uproszczeniu za pomocą następującego diagramu:

Si *V Sj x'z'

Przedmiot P (‘pracownik’) o cechach x (‘zatrudniony w urzędzie’), nazywany leksemami L_t (urzędnik) lub L_> (biurokrata) mającymi różne konotacje językowe ‘y’ (‘porządny’) i ‘z’ (‘bezduszny formalista’) otrzymuje stereotyp wariantywny (S-., S>) o treści częściowo zróżnicowanej.