WSP J POLN254174

Procesy (onologiczne 499

Z uwarunkowaniem morfologicznym reguły mamy do czynienia wówczas, gdy odwołuje się ona do struktury morfologicznej wyrazu, np. obecności granic morfologicznych czy określonych morfemów lub kategorii fleksyjnych i derywacyjnych. Rozważmy dla przykładu asymilację nosową przed welarnymi w wyrazach typu:

ba[rjk] ta[/jg]o r<&>jk\t    Ko[ijg]o

Jak wiadomo, w wymowie ogólnopolskiej asymilacja nosowa nie zachodzi, jeśli spółgłoska zwarta Ikl znajduje się w innym morfemie, np.:

paniĄn-k]a okie[n-k]o sukiĄn-k\x

Tak więc informacja o strukturze morfologicznej wyrazu jest istotna dla działania tego procesu. Inny przykład to tak zwana druga palatalizacja we-larna, która zmienia spółgłoski tylnojęzykowe /k, g, x/ na [c, dz, s] przed przednimi samogłoskami /i, e/ pod warunkiem jednak, że te ostatnie należą do przyrostków wyrażających określone kategorie gramatyczne, np. celownika lub miejscownika liczby pojedynczej: rzeka - rzece noga - nodze mucha - musze

Uwarunkowanie leksykalne reguł)- oznacza, iż zachodzi ona jedynie w obrębie pewnych kategorii leksykalnych, takich jak np. rzeczownik, przymiotnik, czasownik itd. Altemację [s] z [ś] można zaobserwować przed samogłoską [i] w rzeczownikach o charakterze ekspresywnym, np.: grosz - grosik, grosiwo kapelusz - kapelusik, kapelusisko Uwarunkowanie składniowe reguły fonologicznej to jej zależność od struktury syntaktycznej. Dla przykładu, akcent frazowy- w języku polskim w wyrażeniach przyimkowych złożonych z dwóch wyrazów jed-nosylabowych pada na rzeczownik w przypadku połączeń typu przyimek + rzeczownik i na przyimek we frazach typu przyimek + zaimek (akcentowane w-yrazy są wytłuszczone), np.: pod stół do szkół za dom od krów pod nim do nas za mną od nich

Reguły fonologiczne mogą być obligatoryjne lub fakultatyw-n e. Te pierwsze nie pozostawiają użytkownikowi języka żadnego wyboru -ich stosowanie jest konieczne i nieuniknione. Regułą obligatoryjną jest na przykład omawiane już końcowe ubezdźwięcznienie niesonornych w wyrazach takich, jak:

samochó[t] ksu&ć) czworonó[k] Ara[p] żura\f\ żołnie[{\ Przykładem reguły fakultatywnej, stosowanej przez niektórych, ale nie wszystkich mówiących po polsku, jest wspominane już wypadanie (wytłuszczonych) spółgłosek w takich formach:

myślnik zjadł porządny korzystny módlcie się