WSP J POLN254172

Procesy fonotogicziie

497

Przykładem upodobnienia samogłosek do spółgłosek jest unosowienie samogłosek przed spółgłoskami nosowymi, które w wyniku koartykulacji występuje w każdym języku, również i w polskim, np. w wymowie wyrazów takich jak dom, sen, tani, rozum, syn. Inny znany przypadek tego typu asymilacji dotyczy podwyższonej artykulacji samogłosek znajdujących się w pozycji między spółgłoskami miękkimi, np.: cień, ciocia, dziadzio, siusiać.

Oasymilacji spółgłosek do samogłosek można mówić na przykład w kontekście zależności kształtu warg przy wymowie spółgłoski od charakteru sąsiedniej samogłoski. I tak, w przykładach poniżej spółgłoski tylnojęzykowe wymawiane są z zaokrąglonymi wargami: kupić kopyto kąsek gotowy guzik gąska a ze spłaszczonymi wargami w:

kelner kino kęs generał ginąć gęś

Znacznie jednak ciekawszy proces asymilacji tego typu ma miejsce w przypadku palatalizacji, w której następuje zmiana artykulacji spółgłoski z tylnej na przednią, tj. przesunięcie masy języka do przodu z jednoczesnym wzniesieniem przedniej części języka ku podniebieniu twardemu pod wpływem następującej po niej przedniej samogłoski, a szczególnie przedniej wysokiej (i takiej samej półsamogłoski), np.:

ko[s')a - £o[/]rc ro[b]ota - ro[b' ]i'c bu[t\ - bit[ć]ik ma[k] - ma[k' ]/

W tym miejscu należy dodać, iż w języku polskim możemy zaobserwować kilka rodzajów' palatalizacji. z których znaczna część utraciła już swoje fonetyczne uwarunkowania.

Ostatni typ asymilacji to upodobnienia spółgłosek do spółgłosek, które stanowią najczęściej spotykane zjawiska fonologiczne. Wśród nich wyróżniamy upodobnienia pod względem dźwięczności, upodobnienia pod względem miejsca artykulacji oraz upodobnienia pod względem sposobu artykulacji. Wszystkie te rodzaje procesów-zachodzą w języku polskim i są zazwyczaj dość dokładnie omówione w- opisach fonetyki polskiej. Poniżej prezentujemy skrót informacji ua ten temat.

Asymilacja pod względem dźwięczności dotyczy zarów--no spółgłosek sonornych, jak i niesonornych. Obstruemy ulegają upodobnieniu wstecznemu, np. w wyrazach:

ry[b\i - ry[p]ka ko[z\i - kĄs]ka pro[ś]ić - pro[z]ba li[c]yć - li[di]ba Z upodobnieniem postępowym mamy natomiast do czynienia w- przykładach takich, jak:

marcbe[v]ek - marx \f ]; cerkiĄy]ny - cerk' [f ]z bitĄąĄny - bu[f\x Sonorne ulegają ubezdźw-ięcznieniu na przykład pomiędzy dw-oma bezdźwięcznymi:

Piotrka, czosnku, kosmki, myślcie, plótłszy.