WSP J POLN254156

Kategorie pojęciowe wyrażane słowotwórczo 479

Żywe do dziś są nazwy istot młodych w odniesieniu przede wszystkim do zwierząt (por. sarnię, bocianię, tygrysię), rzadziej w stosunku do ludzi (najczęściej w liczbie mnogiej), np. Cyganięta, Murzynięta.

Osobowość

Pojęcie osoby ludzkiej wyrażane jest przede wszystkim gramatycznie w postaci kategorii męskoosobowości, a więc wymagania odrębnych form dla wyrazów określających rzeczowniki męskoosobowe (chłopcy wyszli, ale dziewczynki, psy wyszły).

Słowotwórczo kategoria osobowości przejawia się w istnieniu kategorii osobowych wykonawców czynności z sufiksami -tael i -ca, typu myśliciel, uwodziciel, odbiorca, zabójca. Pojęcie osoby jest także składnikiem semantycznym dwóch innych kategorii słowotwórczych rzeczownika, mianowicie nazw mieszkańców' (rypu gdańszczanin, paryi.tmn) oraz nazw- wyznawców pewmych idei (luteranin, woltenaniń).

Kategoria osobowości pojawia się także w postaci wymagania przez niektóre predykaty wystąpienia nazwy osoby w pozycji podmiotu, np. przy takich predykatach, jak: myśleć, wiedzieć, postanowić. Nie jest to jednak zja-wdsko słowotwórcze.

Porów nywanie, podobieństwo

Porównywanie obiektów' i zauważanie podobieństwa stanowi podstawy istnienia nazw symilatywnych w rzeczowniku i przymiotniku. Nazwy rzeczownikowe ujawniają w swej strukturze zauważone przez mówiących podobieństwo między desygnatem derywatu i desygnatem podstawy, np. żyle tkowiec, mrowiskowiec ‘dom podobny pod jakimś względem do żyletki, mrowiska’. Analogiczną strukturę ma bardzo wiele nazw botanicznych i zoologicznych: pierścieniec, wstęgowiec, tasiemiec, wierzbówka.

Podobieństwo jest także podstawą tworzenia tzw. nazw rodzajowych typu: wieżowce, wierzbowce ‘krzewy lub drzewa o cechach podobnych do wiązu, wierzby’.

Kategoria symilatywności ujawnia się najpełniej w przymiotnikach odrzeczownikowych, które nazywają cechy mające podobieństwa do cech charakterystycznych dla przedmiotów wskazanych w' podstawie słowotwórczej, np. gruszkowaty {kształt), pomarańczowy, wiśniowy {kolor), gąbczasty, galaretowaty itp.