WSP J POLN254150

472 K. Grzegorczykom, & Szymanek, Kategorie słowotwórcze w perspektywie kogiurywnej

sienie do okoliczności (np. wczorajszy)-, czynności przez odniesienie do substancji (idrutować), do cechy (bielic), do czynności (pisywać), do okoliczności (po królewsku, milcząco, miesięcznie).

Nowe, pogłębione spojrzenie na strukturę semantyczną derywatów stało się możliwe dzięki rozwojowi teorii semantycznych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, zwłaszcza dzięki modelom języka biorącym za punkt wyjścia zapis treści. Chodzi tu z jednej strony o semantykę generatywną w wersji Charlesa Fillmorea (1968, 1969) i Georgea Lakoffa (1971), z drugiej zaś o model „Sens <=> Tekst” Jurija Apresjana (1974) i Igora Mielczuka (1974). Obie teorie łączy to, że zapis treści (a właściwie zapis myśli), którą w różny sposób wyraża język, ujęty jest w logiczną strukturę predykatowo-argumentową. Argumenty wskazują na obiekty świata, o których orzeka się w predykacie. Pozostają one względem predykatu w różnych relacjach, np. predykat pisać opisuje czynność, która ma swojego wykonawcę, obiekt (rezultat), odbiorcę, wymaga określonego narzędzia. Struktura predykatowo-argumentowa ma więc postać: ktoś pisze coś, do kogoś, czymś, na czymś, gdzieś. Niektóre z tych ról semantycznych argumentów zostają wyrażone odrębnymi nazwami: ‘ktoś* to pisarz, ‘coś’ (wytwór) to pismo, rola ‘czymś' nazwana jest wyrazem pisak. Inne role argumentów nie zostają uwidocznione słowotwórczo. Natomiast od predykatu palić powstają nieco inne przekształcenia derywacyjne: ktoś pali coś, czymś, gdzieś, co daje po przekształceniu: palacz, paliwo, palnik, palarnia, palenisko.

Zastosowanie Fillmore.owskiego pojęcia ról semantycznych argumentów do słowotwórstwa wprowadził w językoznawstwie polskim Roman Laskowski (1973), na tych pojęciach oparty został następnie opis słowotwórstwa w Gramatyce współczesnego języka polskiego (Grzegorczykowa, Puzyni-na, 1984).

W sumie można powiedzieć, że włączenie słowotwórstwa w obręb modelu semantycznego stosującego pojęcia predykatu i argumentu pozwoliło wzbogacić rozumienie miejsca słowotwórstwa w procesie przekształcania informacji w tekst i dało tym samym teoretyczną podbudowę dla dostrzeżonej wcześniej przez Doroszewskiego paraleli między słowotwórstwem a składnią. Jednocześnie ukazało pewne kognitywne perspektyw)' słowotwórstwa, które znalazł)' następnie najpełniejsze rozwinięcie w językoznawstwie kognitywnym.

Językoznawstwo kognitywne wyrosłe z syntezy kilku dyscyplin, przede wszystkim semantyki generatywnej Fillmorea i Lakoffa, psychologii kognitywnej Eleanor Rosch (1978) i Marka Johnsona (1987), filozofii Hilarego Putnama (1979) oraz etnolingwistyki, stanowi kierunek, którego głównym zadaniem jest ukazanie poznawczej natury struktur)' umysłu ludzkiego, znajdującej swoje odzwierciedlenie w cechach językowych.