WSP J POLN25475

393

Podsumowanie

Na przykład diabeł, który etymologicznie według Aleksandra Brucknera znaczy ‘obruówca’ (z łac. diaboluś), jest przede wszystkim ‘zły’ (por. po diabelska ‘ze złością, złośliwie’, diabelski ‘złośliwy, zł)'’, diabelstwo ‘zło, złość, brzydota’). Jest podstępny i dokuczliwy (pot. diabelstwo ‘o czymś niebezpiecznym, dokuczliwym'). Budzi strach (stąd unikanie jego nazwy i zastępowanie jej eufemizmami: bies, czart, diasek, kusiciel, licho, złe-, frazeolo-gizm pal go sześć funkcjonu je zamiast pal go diabli).

Upiór to - według dawnych wierzeń ludowych - "trup powstający z trumny, duszący ludzi i wypijający z nich krew’. Takie znaczenie upiora motywuje wyrażenia: wyglądaćjak upiór ‘być mizernym, wychudzonym’; czerwony jak upiór ‘bardzo czerwony’: leży też u podstawy derywatów: upiorny ‘budzący zgrozę, przerażenie'; upioryzm ‘odrażająca brzydota’.

Krasnoludek w obiegowym rozumieniu to ‘istota baśniowa, dobry duch sprzyjający ludziom, mieszkający pod ziemią, ubrany w czerw^roną czapkę’. W języku potocznym wyraz jest używany na określenie człowieka niskiego wzrostu, niepozornego.

L e w i c a, p r a w i c a to we współczesnej polszczyźnie nie tylko uroczyste nazwy ‘lewej, prawej ręki’, ‘lewej, prawej strony', ale przede wszystkim nazwy kierunków politycznych, dość trudnych obecnie do zdefiniowania, choć często wymienianych w^r polemikach politycznych. Oba pojęcia były stosunkowo jasne, dopóki nawiązywał}' do programów grup zasiadających po lewej lub prawej stronie przewodniczącego francuskiego Zgromadzenia Narodowego w XVIII wieku (lewica dążyła do rewolucyjnych, demokratycznych zmian, prawica do konserwowania monarchii), z czasem jednak zmieniły treść i nabrał}- właściwości emocjonalnych i wartościujących, przeszły do stereotypów ideologicznych. „To etykietki spełniające najczęściej rolę inwektyw* -twierdzi polityk („Gazeta Wyborcza” 1992, nr 225, s. 5). Współcześnie w-raca negatywne wartościowanie lewicy (nawiązujące do starej, negatywnej konotacji wyrazu lewy, do dziś używanego potocznie także w znaczeniu ‘fałszywy, nielegalny’ , np. lewe dokumenty itp.), pozytywne - prawicy (oparte na ugruntowanej pozytywnej konotacji wyrazów prawy, prawda, prawo itp.).

Podsumowanie

Stereotypom semantycznym, którymi zajmowaliśmy się w tym artykule, można przypisać pewne wspólne cechy, stanowiące o istnieniu swoistego systemu stereotypów.

Cechą stereotypów jako podklasy pojęć jest to, że łączą charakterystyki opisowe przedmiotu (przysłowiowe ziarno prawdy) z ocenami emocjonalnymi i wartościowaniem. Stereotypowy obraz świata - niezależ-