WSP J POLN254296

623

Kształtowanie środowiska naukowego. Lata 1900-1925

Tytus Benni, który w 1899 r. na rok przerwał studia zagraniczne i w Krakowie zetknął się z Baudouinem de Courtenay, pod jego wpływem zajął się¹ fonetyką współczesnego języka polskiego. Badania prowadził w laboratoriach zagranicznych i już w 1915 r. we wspomnianej Encyklopedii polskiej A U opublikował pierwszy nowoczesny Opis fonetyki języka polskiego, a następnie upowszechnił Metodępalatograficzną ta zastosowaniu do spółgłosek polskich (Warszawa 1917).

Obok fonetyki, składnia jest drugim działem nauki o języku polskim, który już w tych latach jest ujmowany opisowo. Z dawniejszych metod stosowano tu analizę logiczno-gramatyczną, tzn. strukturę zdania traktowano jako odpowiednik struktur)' sądu logicznego. Taki charakter ma Antoniego Krasnowolskiego Systematyczna składnia języka polskiego (Warszawa 1897). bardzo bogato ilustrowana przykładami z utworów pisarzy polskich XVIIT-XLX w. Nowsze ujęcie, uwzględniające psychologiczny aspekt komunikacji, przedstawił Stanisław Szober w Gramatyce języka polskiego (t. 1-3, Warszawa 1914-1916). Dzieło to oceniał Nitsch jako „całkowity i bezwzględnie najlepszy opis dzisiejszego języka literackiego” (K. Nitsch, O języku polskim. Obszar, narzecza, pokrewieństwo, dzieje, opracowania, wyd. 2. Kraków-Warszawa 1921, s. 30). Stało się ono po poprawkach podręcznikiem uniwersyteckim, używanym przez ponad pięćdziesiąt lat.

Te trzy nurty nie wyczerpują bogactwa prac podejmowanych w tym czasie przez lingwistów polskich, niektóre inne wątki poruszymy w dalszych częściach artykułu.

Pracom badawczym towarzyszą ważne działania organizacyjne. Dzięki chwilowemu zelżeniu restrykcji w zaborze rosyjskim w 1905 r. powstaje Towarzystwo Kursów Naukowych, legalna kontynuacja konspiracyjnego Uniwersytetu Latającego. Właśnie wspomniana Gramatyka Szobera została wydana „staraniem Towarzystwa Kursów Naukowych”. W 1907 r. konstytuuje się Towarzystwo Naukowe Warszawskie, w ramach którego działa Komisja Literatury i Języka. W 1908 r. zaczyna wychodzić „Rocznik Slawistyczny”, czasopismo, które w połowie poświęcone jest recenzjom prac językoznawczych. Nauka polska uzyskuje ważny środek kontroli poziomu prac naukowych. W 1915 r. Akademia Umiejętności wydaje Encyklopedię polską, której dział trzeci Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych tęzyków na ziemiach polskich jest próbą całościowego obrazu współczesnej wiedzy o języku polskim i językach narodów, z którymi Polacy współżyją. W samym środku pierwszej wojny światowej w opublikowanej Encyklopedii widoczne jest dążenie do przywrócenia Polakom pełnej świadomości narodowej, a jednocześnie uczt' się ich szacunku dla innych narodów.

Prócz omówionych poprzednio rozpraw Benniego, Rozwadowskiego i Nitscha Encyklopedia zawiera inspirującą rozprawę Baudouina de Courtenay Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, będącą próbą usystema-