7

16

ką gwiazdę filmów przygodowych i seriali, która rozgramiala w nim chmarę orientalnych szpiegów próbujących zniszczyć Kanał Panamski.

Wzorem dla cyklu szpiegowskiego zniesławiającego wroga był film Cecila B. Mille'a Mała Amerykanka (1917), z główną rolą graną przez Mary Pickford. Choć poruszał on zagadnienie szpiegostwa jako jedną z ukazywanych spraw, to jego sukces utorował drogę wielu stereotypom filmu szpiegowskiego. Film wykorzystywał autentyczne fakty historyczne, jak pogwałcenie neutralności Belgii przez armię niemiecką, zatopienie Lusitanii i inne, a główny akcent kładł na okrucieństwo Niemców wobec kobiet i dzieci. Bohaterka, niosąc pomoc rannym w Belgii, zostaje schwytana przez Niemców i uznana za szpiega. Bohater, oficer niemiecki pochodzenia amerykańskiego, odrodzony moralnie przez miłość, pomaga dziewczynie uciec.

Inne filmy ostrzegały przed niebezpieczeństwem ze strony Niemców mieszkających w Stanach. Film Hun wśród nas Chestera Witheya (1918), z Dorothy Gish i George'em Fawcettem w rolach głównych, pokazuje, jak dzieci niemieckich rodziców, urodzone już w Ameryce, zaczynają szpiegować na rzecz Vaterlandu. Wyrodny syn zostaje jednak odtrącony przez własnego ojca, który wybiera lojalność wobec nowej ojczyzny. Odwrócenie tego konfliktu rodzinnego znajdujemy w filmie Ja i Bóg (znanym też pod tytułem Gdy Ameryka się budzi - 1918), zrealizowanym przez Wyn-dhama Gittensa. Tym razem młode pokolenie wyrzeka się ojca - niemieckiego szpiega, i odmawia zniszczenia amerykańskiej fabryki broni.

Obok problemu zamerykanizowanych Niemców pojawia się też sprawa wszelkich innych „podejrzanych cudzoziemców". Taką właśnie postać grał Dustin Farnum w filmie Szpiedzy (1918) Richarda Stantona. Natomiast Ruth Stonehause była szwedzką imigrantką w filmie Idź za dziewczyną (1918) Louisa Williama Chaudeta. Aby dowieść swej lojalności, bohaterka zostawała agentką kontrwywiadu.

Popularne były też filmy o fabułach bardziej skomplikowanych, obfitujących w momenty zaskoczenia. Thomas H. Ince patronował jako producent filmowi reżyserowanemu przez Williama Neilla Cień Kajzera (1918). Podstawą scenariusza jest wprawdzie stary pomysł (para szpiegów próbuje ukraść amerykańskiemu wynalazcy plany tajnej broni), ale urozmaicony rozbudowaniem gry prowadzonej przez różne wywiady. Dorothy Dalton i Thurston Hall na początku wydają się widzowi parą niemieckich szpiegów, potem on okazuje się agentem amerykańskim, ona zaś agentką francuską. Ich działalność prowadzi do zdemaskowania niemieckiej siatki.

Znaczna liczba filmów szpiegowskich poświęcona została perypetiom kobiet bądź trudniących się szpiegostwem, bądź zagrożonych na skutek nieświadomości co do profesji wybranego przez nie mężczyzny. I tak w filmie Szczęście i odwaga (1919) E. Dillona George Walsh gra niebieskiego ptaka, który próbuje wykorzystać swoje kontakty w świecie podziemnym, by uchronić córkę amerykańskiego agenta przed poślubieniem niemieckiego szpiega. Chester Withey obsadza Billie Burkę (W pościgu za Polly, 1918) w roli dziewczyny posądzonej o szpiegostwo na rzecz Niemiec; wybawia ją z opresji Thomas Meighan, jako agent i milioner zarazem, odnajdując prawdziwego szpiega. W filmie Edwina Carewe Największa potęga (1917) Ethel Barrymore gra kobietę, która wydaje władzom swego kochanka, gdy dowiaduje się, że jest on szpiegiem. Również słynny wamp I heda Bara pojawia się w filmie szpiegowskim Gdy mężczyźni pragną (1919), reżyserowanym przez J. Gordona Edwardsa.

Impulsem dla rozwoju poetyki kina szpiegowskiego był niewątpliwie ekspresjonizm niemiecki z modelowym dla tego gatunku filmem Langa Szpiedzy, który wprawdzie powstał kilka lat później, lecz zdyskontował (osiągnięcia kierunku i sukcesy samego Langa - wielkiego mistrza thrillera. Film ten odzwierciedla paranoiczną wizję świata chaosu i absurdu, nad którym panuje demon zła - baron Haghi, kolejne wcielenie złowrogich geniuszy ekspresjonistycznego kina. Z jego inspiracji działa Kitty, młoda i piękna kobieta, której zadaniem jest uwiedzenie szefa tajnych służb. „«Prawdziwy» Lang - pisze Lotte Eisner - ujawnia się wtedy, gdy cienie, jakby wywołane przez czarną magię, parokrotnie biorą ekran w posiadanie, wyprzedzając realną akcję, lub wtedy, gdy reżyser pokazuje z właściwą sobie troską o autentyzm nieuchronne zbliżanie się policjantów" (Eisner 1974, s. 166).

Z ekspresjonizmu zaczerpnął film szpiegowski, zresztą podobnie jak inne gatunki, np. horror i film gangsterski, wyraziste operowanie światłem i cieniem, przytłaczające dekoracje, przesadne perspektywy i kompozycyjne napięcia (Rubin 1999, s. 65). Mimo że Lang ma wielkie zasługi dla rozwoju interesującego nas gatunku, sam zrealizował niewiele filmów stricte szpiegowskich. Należy do nich Polowanie na człowieka z 1941 r., zrealizowane według powieści Geoffreya Householda, Ministerstwo strachu (1943), oparte na powieści Grahama Greene'a, oraz W tajnej misji (1946). Sam Lang nazwał je swoimi przyczynkami do wojny. Nie zostały one jednak docenione, przynajmniej jeśli chodzi o ten aspekt. Jerzy Toeplitz „hitlerowcy u Langa byli reinkarnacją tyranów i oprawców stycznej mitologii filmowej" (Toeplitz 1970, s. 180). Punktem