76,77 (4)

wspułwystępowało w wiciu przypadkach (71,8%) z Opóźnieniem rozwoju ruchowego.

Analizując przyczyny zaburzeń arlykulacyjnych, stwierdzono, że są nimi poważne zakłócenia sfery ruchowej wsjiółwystępującc z. zaburzeniami sfery słuchowej. Współ występowanie tych zaburzeń sprawiło, że wady wymowy badanych dzieci przetrwały do wieku szkolnego (72,8% dzieci z zakłóceniami artykulacyjnymi prezentowało skojarzone zaburzenia w obrębie funkcji tych dwu najważniejszych dla mowy analizatorów). Nic można jednak pominąć roli środowiska. W środowisku, gdzie rodzice troszczyli się o stan mowy dzieci, zaburzenia nic były lak nasilone, jak w środowisku, gdzie brak było postępowania terapeutycznego.

Analizując przyczyny jąkania, rozpatrywano odrębnie przyczyny jąkania występującego w wieku przedszkolnym oraz jąkania, które pojawiło się w wieku szkolnym. U dzieci jąkających się w wieku przedszkolnym stwierdzono w 80.9% zaburzenia .stery ruchowej oraz ścisłe powiązanie zaburzeń (notorycznych z zakłóceniami Utcralizacji. Wszystkie te dzieci można było uznać za nadpobudliwe z dobrym rozwojem slowno-pojęciuwym. Stwierdzone błędy wychowawcze (w 60% wychowanie niekonsekwentne) uznano za wtórne w stosunku do nadpobudliwości dzieci. Dobry rozwój słowno-poję-ciowy, a słahe możliwości mówienia — wynikające z obniżonej sprawności mięśni artykulacyjnych - spowodowały, że u badanych dzieci pojawiło się wczesne jąkanie. Analizy przyczyn wczesnych zaburzeń rnowy wykazały •obniżenie sprawności funkcji słuchowych i kinesretyczno-ruchowych, a najczęściej obydwu. Zaburzenia lego typu stwierdzono również u dzieci, u których jąkanie pojawiło się w wieku szkolnym, a do tego czasu mowa rozwijała się prawidłowo. Okazało się jednak, że stwierdzone u tych dzieci deficyty hyfy mniejsze, a dobre warunki środowiskowe sprawiły, iż badani nic ujawniali wcześniej zaburzeń mowy.

Stwierdzone zaburzenia funkcjonalne wiązały się z częstym występowaniem biologicznych czynników uszkadzających. W badanej grupie działanie biologicznych czynników patogennych stwierdzono w 76% przypadków. Za pierwotną przyczynę wczesnych zaburzeń mowy uznano - w wyniku analizy przede wszystkim uszkodzenia układu nerwowego, powodujące zakłócenia różnych sfer funkcjonalnych. Uszkodzenia te spowodowały również wiele innych zaburzeń, które odbiły się na pracy szkolnej dziecka.

Jak już wspomniałam, analizując trudności w nauce czytania i pisania, stwierdzono rożne ich formy w zależności od klasy, do której dziecko uczęszczało, oraz od rodzaju zaburzeń. W klasie pierwszej ujawniły się

wszystkim trudności u dzieci mających zaburzenia w zakresie anali-otiora wzrokowego i kinesic(vczno-iuchowcgo. W klasie drugiej ważniejszą rok w powalaniu trudności odgrywały zakłócenia w funkcjonowaniu analizatora słuchowego. W piśmie tych dzieci znalazły również, odzwierciedlenie zakłócenia procesu lateralizacji.

Dodatkowym czynnikiem, pogarszającym sytuację badanych, był fakt wspołwystępowania zaburzeń mowy. Analizując wpływ zaburzeń mowy na naukę czytania i pisania, stwierdzono go w przypadku zaburzeń artykulacyj-nyeh, nic stwierdzono natomiast wpływu jąkania Da pismo. Występujące w chwili badań zaburzenia artykulacyjne to zniekształcenia spowodowane wybiorczym upośledzeniem mięśni arlykulacyjnych, które nie powodują prostego odbicia w piśmie, natomiast błędy w piśmie występują przy zaburzeniach sfery słuchowej.

Z całości cytowanych badań wynika, że nieporównanie większą przeszkodę w nauce czytania i pisania stanowią dysfunkcje analizatorów niż same zaburzenia mowy. Wśród badanych były dzieci, które wykazywały duże zaburzenia mowy a mniejsze deficyty • one radziły sobie z nauką lepiej niż dzieci z mniejszymi zaburzeniami mowy a dużymi deficytami. W zaburzeniach funkcji słuchowych i kincstctyczno-ruchowych należy doszukiwać się wspólnej przyczyny zaburzeń mowy, jak i trudności w nauce czytania i pisania.

Powyższe zależności znalazły potwierdzenie w później prowadzonych badaniach, których wyniki relacjonuję w dalszej części pracy. Podobne wyniki uzyskała też Lila Alahuhta (1976, 1979), będą one analizowane przy omawianiu rozwoju i funkcjonowania dzieci z zaburzeniami mowy.

Nowsze dane na temat dzieci z. zaburzeniami dyslektycznymi wskazują na interesujące fakty warte odnotowania. N. Sovik, O. Arntzen (1986, L987a) porównywali poziom pisma 9-lctnich dzieci dyslektycznych, dysgraficznych i nie mających żadnych trudności w pisaniu. Oceniano stałość (notoryczną, stałość i logiczność działania, modyfikację działania. Okazało się. że w każdej z grup występują specyficzne problemy. Dzieci dyslektyczne popełniały najwięcej błędów o charakterze znaczeniowym, przy czym więcej błędów występowało przy pisaniu słów rzadko używanych o trudnej strukturze. Dzieci dysgraficzne muły przede wszystkim trudności z. kontrolą motoryczną, koordynacją wzrokowo-ruchową.

Badania L. Ganshow (19X4). dotyczące dzieci z trudnościami w nauce, wykazały. ŻC problem odnosi się do braku rozumienia treści tekstu pisanego przez dziecko. Przy powtórnym pisaniu lego samego tekstu występowało

77