80 81 (15)

Fale dłuższe (3000 A) nie posiadają właściwości bakteriobójczych. Stwierdzono doświadczalnie możliwość fotoreaktywacji bakterii, jeśli po naświetlaniu kultur promieniami UV o krótkiej fali, ponownie zastosuje się naświetlania promieniami z zakresu 3650—5000 A. Redukcja efektów bakteriobójczych promieni UV występuje również wtedy, jeśli materiał doświadczalny jest naświetlany równocześnie z promieniami UV lub bezpośrednio po nich, światłem widzialnym.

DZIAŁANIE FOTOCHEMICZNE I BIOLOGICZNE PROMIENI UV

Działanie biologiczne promieni UV jest procesem złożonym. Należy rozpatrzyć w pierwszym rzędzie odczyny powstające w samej skórze na skutek bezpośredniego działania fotochemicznego promieni UV.

a. Aktywowanie w skórze ciał przeciwkrzywi-c z y c h. Promienie UV posiadają zdolność aktywowania w ustroju witamin D, spośród których najbardziej biologicznie czynne są: witamina D» i witamina D3. Niedobór witamin D jest przyczyną krzywicy.

Krzywica występuje u dzieci niedożywionych lub niewłaściwie żywionych i pozbawionych słońca. Objawami tego rozwojowego schorzenia są: zaburzenia przewodu pokarmowego, duży wzdęty brzuch, duża głowa, zniekształcone i obrzmiałe kończyny i zmiany kostne.

Zmiany krzywicze w nasadach kości długich i w kościach płaskich (żeber, czaszki) polegają na nieprawidłowym odkładaniu się wapnia oraz fosforu i powodują zniekształcenia oraz zmięknienie kości. Występujące równocześnie zmiany w przewodzie pokarmowym upośledzają wchłanianie witamin D oraz wapnia i fosforu z podanych pokarmów. Dieta uboga w witaminy D i obniżony poziom wapnia i fosforu we krwi wywołują krzywicę.

W skład łoju wytwarzanego przez gruczoły łojowe skóry wchodzą prowitaminy D (jako sterole, ergosterole i hydrocholesterole), które pochłaniają promienie UV o długości fali poniżej 3200 A. Wytworzone w skórze pod wpływem promieni UV biologicznie czynne witaminy D2 i D3 zostają wchłaniane i wtórnie regulują poziom oraz wzajemny stosunek wapnia i fosforu we krwi oraz odkładanie ich w nasadach kości.

Wytwarzanie witamin D zachodzi zarówno w ustroju, jak i w produktach naświetlanych (mleko, tłuszcze). Zakres promieniowania aktywujący witaminy D odpowiada długości fali 2500—3200 A. (Ryc. 17.)

Ryc. 17. Intensywność względna wytwarzania witaminy D przez promienie UV w zależności od długości ich fali (wg Vijk, Reering)

Aktywacja steroli polega na wytwarzaniu stereoizomerów (zmiana struktury wiązań chem.). Promienie UV krótkofalowe nie powinny być stosowane do leczenia krzywicy, ponieważ uszkadzają witaminy D wytworzone w skórze.

Jeśli aktywowany na witaminę D ergosterol naświetlano promieniami UV o długości fali 2470 A, stwierdzano dekompozycję i możliwość wytwarzania związków toksycznych.

b. Powstawanie odczynów rumieniowych. Po naświetlaniu skóry promieniami UV występuje w niej odczyn w postaci zaczerwienienia, określany jako rumień. Odczyn powyższy charakteryzuje się okresem utajenia, to znaczy, że występuje po upływie pewnego okresu czasu od chwili naświetlania. Czas okresu utajenia może być różny i zależy od intensywności użytej dawki promieni UV oraz od ich długości fali.

Zagadnienie powstawania odczynów rumieniowych w skórze po naświetlaniu promieniami pozafioletowymi nie jest dostatecznie wyjaśnione.

Wediug Laurensa promienie pozafioletowe tworzą lub wyzwalają w skórze czynne substancje, które powodują odczyn rumieniowy, a po jego ustąpieniu pigmentację skóry.

Według innych autorów przyczyną odczynu rumieniowego jest uszkodzenie komórek kolczystych naskórka przez fale o długości poniżej 3150 A. Wytworzone produkty, skutkiem denaturacji białka komórek kolczystych, oraz wyzwolenie histaminy powodują rozszerzenie naczyń włosowatych w warstwie brodawkowatej skóry. Ten proces fotochemiczny odbywa się w okresie utajenia odczynu.

Według Lewisa, po wszelkich bodźcach drażniących, a zwłaszcza po fotochemicznym działaniu promieni UV, wyswobadza się ciało o działaniu histaminy z ciał hista-minopodobnych (histydyny) zawartych w skórze. Substancję wytworzoną nazywa Lewis „ciałem H". Powoduje ono rozszerzenie włośniczek skóry, a wyzwolone w większych dawkach, rozszerza naczynia krwionośne w znacznym stopniu, zwiększając ich przepuszczalność. Okres utajenia, zdaniem Lewisa, potrzebny jest do wytworzenia ciała H, które — powoli wydzielając się z komórek — osiąga swój najwyższy stopień koncentracji w chwili szczytowego nasilenia odczynu rumieniowego. Siła odczynu i czas jego trwania zależy od ilości wytworzonych ciał histaminopodobnych.

Stwierdzono również, że pod wpływem działania promieni UV o dłuższej fali wytwarzają się w skórze związki pochodne acetylocholiny, które biorą udział w mechanizmie wytwarzania odczynu rumieniowego.

Odczyn rumieniowy powstający po naświetlaniu krótkofalowymi promieniami UV rozwija się po znacznie krótszym okresie utajenia i szybciej ustępuje niż odczyn wywołany promieniami UV o dłuższej fali, który występuje po dłuższym okresie utajenia, jest wyraźnie różowej barwy i trwa dłużej. Po ustąpieniu odczynu rumieniowego występuje łuszczenie się naskórka, zgrubienie jego warstw na skutek procesu rozrodczego oraz pigmentacja.

Okres odczynu rumieniowego można przedstawić w postaci wykresu krzywej, składającej się z: 1) okresu utajenia, obejmującego

6 — Medycyna fizykalna 81