81 (140)

[narzeczach zbiegły się w jednej_ głosce a, zapisywane! W- XIV— XY wieku w starannych tekstach literackich. osobny literą $ lub 0^1 Na przykład w „Kazaniach świętokrzyskich⁴⁴ i „gnieźnieńskich⁴⁴, w „Psałterzu floriańskim⁴⁴, w „Biblii Zofii⁴⁴ obie nosówki oznaczone są stale jednym znakiem ó lub 0. W tekstach mniej starannych zapisywano nosówkę rozmaitymi znakami: 0, 0, a, ą, an, en, ąn, am. Wymawiano więc w XIV—XV wieku np. wźąli, wźąła, wąźa, wąż. Naturalnie była to samogłoska krótka lub długa; Parkoszowic zalecał więc pisownię 0 lub 00, np. yezik — yeekaa 'język — jąka⁵. Krótka nosówka u niektórych pisarzy wielkopolskich już w połowie XV wieku znowu zbliżyła się do ę.

3) (W drukach od r. 1521 już systematycznie wyróżniono dwa znaki ę —■ «, 00 Sie Utrzymało do dziś. Głoska e występuje w miejscu staropolskiej nosówki krótkiej, zaś ą w miejscu długiej, w podobnych obocznościach jak 0 — o. Na przykład.dęby    dąh_T zebu —

ząbj biedy — błąd* _yięże — mąż, węże — wąż, gałęzie — gałąź, księdza — ksiądz, kręgi — krąg. W przykładach tych samogłoska ą wystąpiła w procesie wzdłużenia zastępczego przed spółgłoską dźwięczną, po której zanikł słaby jer. Przed bezdźwięczną tej oboczności nie ma. Na przykład sępy — sęp, pręty —pręt, kęsy — kęs, łęki — lęk.

Również w procesie „ściągnięcia⁴⁴ powstawała długa nosówka ą; widaó to np. z porównania form biernika i narzędnika żeńskich rzeczowników w języku polskim i ukraińskim.

1 polski biernik — narzędnik	ukraiński biernik — narzędnik
tę ławę — tą ławą	Ty jiaBy-—toio naBoio
tę wodę — tą wodą	Ty Bony —toio boaoio
tę głowę — tą głową	Ty rojiosy —toio itwioboio
tę kosę — tą kosą itp.	Ty nocy —TOK) KOCOIO

Dzisiejsza rozszczepiona albo rozsunięta wymowa nosówek przed spółgłoskami zwartymi, np. demby—• domp, setupy — setup, rombaó, kont, tendy, revka — rovk, peńó — ponty, rozwinęła się najpierw w Wielkopolsce i widoczna jest u pisarzy wielkopolskich w początku XV wieku; podobnie jak wymowa ę w miejscu nosówki

81

0 — Gramatyka historyczna