85 (109)

IX

KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ W OPINII JEJ W SPÓŁCZESNYCH 1 POTOMNYCH

OPINIA, S7FROMCH KRCO.ÓW SPOł.KCZKNSTWA

..Czas sam jest (...) wynalazcą rzeczy, czas też san) ma prawo polepszać. On jeden o nowym nauk rozpo. rządzeniu sprawiedliwe w przyszłości odkryje zda* nie” — stwierdził Kołłątaj w swej mowie w czasie czystego otwarcia Kolegium Nowodworskiego w Krą. kowie (r. 1777), odsłaniając walkę opinii społeczeństw^ wokół prac Komisji Edukacji.

Źródła tej walki były wielorakie. Śmiałe, w ogólna} koncepcji postępowe poglądy komisarzy edukacyjnych i członków Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, *9 prezentujących szerokie horyzonty kultury zachodflMl jakkolwiek w swych tendencjach ideowo zróznioa«ą0j& odbijały jaskrawo od egoistycznej, ciasnej «połcc*ąj|| i płytkiej umysłowo postawy masy szlacheckiej, wy* chowanej w przeważnej mierze w szkołach jezuickich o dwuwiekowej tradycji. To było niewątpliwie jedne ze źródeł oporu wobec poczynań Komisji. Dla charakterystyki popularności zakonu, który obok ciemnych miał i dodatnie karty w dziejach wychowania w Pol**, przypomnieć warto, że komisarze edukacyjni prsrtyłe* jąc tymczasowe zarządzenia przekazali rektorom szk^l wyrazy ubolewania z okazji kasaty zakonu, a ssm krM dał impuls do napisania elegii No ruinę mknuu jmfc-

kt6ft pud Jęli Narutowicz i Trembecki. Wyraził niej kult dla te] instytucji i tal /. powodu jej tni*

rtfjenia-

• p_rlłg| potężny ośrodek fermentu stanowili sami Je-Alid. zarówno znajdujący się na etatach szkół zreformowanych* jak i inni zaopatrywani z funduszów Komisji. Możny protektorat carowej oraz króla pruskiego ^.₀bee jezuitów na ziemiach zabranych, którzy nie pod-4*11 się bulli papieża znoszącej zakon, agitacja redaktora Stefana Łuskiny ** wewnątrz kraju, budziły na-dsleje zmiany, podważały wartość z trudem realizowanej reformy szkolnej.

Te] potężnej fali oporu i niechęci do nowej instytucji edukacyjne] nie mogła przezwyciężyć grupa ludzi, wchodzących w skład Komisji, jakkolwiek otoczonych splendorem świetnych nazwisk, błyszczących nieprzeciętną wiedzą i oddaniem nowej idei, popartych autorytetem króla. Te dwie sity, które stanęły naprzeciw siebie, nadały do różnych układów światopoglądowych. nawet do różnych formacji społeczno-gospodarczych; napadający się feudalizm z całym zespołem zja-wtak •b>;:ż^jdwvTh I kulturalnych. których symbolem była ^:    -u szkoła rakonna — oraz kształtują-

: nowy model ntił. Przewrót umysłowy, który f Ogarnął nefyty, i wolna i z oporami a nawet z nawro-'. imi tah MTOAtyimu docierał do szerokich kręgów spo-

toiensłwa

Pewną rolę odegrała także niechęć do króla, uważanego aa zwolennika polityki procarsktej, elekta carowej Katarzyny II oraa brak zaufania do magnatów reprezentujących wobec sarmackiej szlachty cudzoziemski styl »_Vi ki. obyczajów ; interesów. Zwłaszcza silnie zaznaczyły **C tendencje anty magnackie w ostatniej fazie talnośri Komisji Edukacji nie bez wpływu rewo-iufvjnvcb haseł kurtuazji francuskiej.

175