86 87

U( /niów, propagowały różne kierunki ruchu Nowe Wychowanie. Do naj-bardziej charakterystycznych odmian nauczania grupowego należały wówczas: metoda projektów Stevensona, polegająca na łączeniu uczniów w małe, doraźne grupy dla wspólnych zajęć, wymiany doświadczeń lub wykonania zamierzenia - projektu, np. gazetki, urządzenia akwarium oraz metoda Cousineta, rozwinięta przez Freineta, oparta na swobodnym łączeniu się dzieci w grupki dla wykonania zadania; dzieci same dzieliły pracę i wybierały kierownika.

W Polsce najbardziej znane zastosowania nauczania grupowego opisane zostały w pracach Aleksandra Kamińskiego inspirowanych harcerskim systemem wychowawczym, a szczególnie systemem pracy zastępów oraz w pracach rozwijających i precyzujących metodę problemowo-grupową, między innymi takich autorów, jak: Czesław Kupisiewicz, Heliodor Muszyński, Wincenty Okoń.

Praca grupowa była często przedmiotem badań. Zdaniem Krzysztofa Kruszewskiego¹ w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych „modne" było metodyczne podejście do tego zagadnienia. Badano wówczas efektywność pracy grupowej w rozmaitych warunkach, w celu ustalenia najlepszych schematów postępowania nauczycielskiego. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dominowało natomiast podejście konceptualne, czyli badanie interakcji zachodzących w grupie jako organizmie społecznym - język i jego dostosowywanie, uczenie się, zapamiętywanie, współpraca, tolerancja itp.

Problematyka dotycząca kierowania grupą to, jak widać, rozległy obszar wiedzy, od dawna interesujący wielu teoretyków, badaczy i to zarówno pedagogów, jak i psychologów. Wydaje się, iż obecny czas reformy, czas przemian polskiej szkoły sprzyja wzrostowi zainteresowania tymi zagadnieniami, także wśród nauczycieli praktyków.

Warunki wprowadzenia pracy grupowej do edukacji wczesnoszkolnej

Za jeden z istotnych mechanizmów rozwoju uznaje się tzw. konflikt so-cjopoznawczy. Konflikt taki, jak twierdzi J. Soja-Sularz², pojawia się wówczas, gdy w jednej i tej samej sytuacji generowane są różne podejścia do tego samego problemu, w efekcie czego może dojść do uzgodnienia nowego, bardziej złożonego i lepiej przystosowanego do rozwiązania problemu po dejścia. Z sytuacją tego typu dzieci stykają się właśnie w trakcie pracy w parach lub w grupach. Jednakże wprowadzenie tych sposobów organi/.i cji działań uczniowskich wymaga uprzedniego przygotowania. Analizując literaturę można znaleźć szereg sugestii formułowanych przez różnych au torów, a dotyczących obszarów, których prace przygotowawcze winny do tyczyć. Bernd Badegruber twierdzi: „Najpierw należy nauczyć dzieci dzielenia między siebie obowiązków, dzielenia się na grupy, umawiania się, pójścia na kompromis, ustępowania, zaczekania na innych, pomagania in nym, proszenia innych o pomoc, wypożyczania i pożyczania rzeczy"³. Robert Fisher zwraca uwagę na dwie zasadnicze kategorie umiejętności sprzyjających efektywnej pracy w grupie:

-    umiejętności poznawcze przetwarzania informacji (np. pytania, odpowiadania, dyskutowania, wnioskowania itp.),

-    umiejętności społeczne dobrego członka zespołu (np. rozumienia potrzeb i praw innych członków grupy, zabierania głosu według porządku itp.)⁴.

Z kolei R. Więckowski podkreśla konieczność dobrej znajomości przez nauczyciela stosunków społecznych między poszczególnymi dziećmi (zaleca przeprowadzenie badań socjometrycznych w klasie) oraz potrzeb edukacyjnych poszczególnych uczniów.

Ciekawym pomysłem wydaje się poprzedzenie wprowadzenia pracy grupowej pracą w parach. Uczenie się wzajemne, czyli sytuacja kiedy jeden uczeń pomaga drugiemu, to korzystne rozwiązanie i dla dzieci „nauczających" (które dokonują odtworzenia opanowanej już wiedzy i przetworzenia jej w celu przekazania jej drugiej osobie), i dla dzieci uczących się (które zyskują skupienie na sobie uwagi i częste informacje zwrotne), i dla samego nauczyciela (który ma możliwość prowadzenia obserwacji i udzielania indywidualnego wsparcia potrzebującym go jednostkom lub parom).

B. Badegruber proponuje, by w procesie przechodzenia od pracy w parach do pracy zespołowej wydzielić kilka etapów, a mianowicie:

•    etap kierowanej pracy w parach;

•    etap częściowo kierowanej pracy w parach;

•    etap otwartej pracy w parach;

•    etap kierowanej pracy zespołowej;

•    etap otwartej pracy zespołowej.

87

1

K. Kruszewski, 45 minut. Prawie cala historia pewnej lekcji, Warszawa 1993.

2

^1:1 J. Soja-Sularz, Uczenie wzajemne, (w:| Nauczyciel i uczeń w sytuacjach szkolnych. Wybrane problemy do zajęć konwersatoryjnych z pedagogiki, red. C. Koć-Seniuch, Białystok

1995.

3

'* B. Badegruber, Nauczanie otwarte w 28 krokach, Warszawa 1997, s. 56.

4

R. Fisher, Uczymy jak się uczyć, Warszawa 1999.