8 (123)

normalnych domów każą zastanowić się czy etykieta „normalności’' nie stała się maską skrywającą poważne próblcniylTpoIcczne.^L Jerzy Wcrten-stein-Żuławski nawiązywał w swoich charakterystykach młodzieży okresu transformacji do pojęcia anomii [Wertenstein-Żuławski 1988: zwłaszcza 145-149; 151-154]. W cytowanym artykule analizował jak kultura młodzieżowa (jej aktywni przedstawiciele) reaguje na anomiczną sytuację społeczną. Pisał m.in.: „Można powiedzieć, że kultura młodzieżowa przez swe poszukiwania sygnalizuje obszary konfliktu struktury społecznej i kulturowej generujące anomię” [op.cit.: 148]. Kategoria „normalności”, kontestowana przez kulturę młodzieżową, powinna stać się obecnie najbardziej podejrzaną kategorią dla badacza młodzieży jako siedlisko nie tylko anomii {normy społeczne rozkładają się po cichu i często w sposób trudno zauważalny), ale i resentymentu (a ten*ma różne postacie: bywa głośny i spektakularny bywa też ukryty, chociaż niemniej przez to groźny). Z tego punktu widzenia kategoria normalsów powinna być obecnie obiektem bardziej wnikliwych studiów niż barwne i widoczne społecznie inne, charakteryzowane niżej odłamy młodzieży. Dodam jeszcze, że taka, jak wyżej, charakterystyka powinna stać się materiałem wyjściowym do „dekonstrukcji” dla psychologów i antropologów. Uogólnienia bowiem, jakkolwiek użyteczne, łacno mogą stawać się mityzacjami. Tu zatem niezwykle pożądana byłaby postawa detektywa, którą w ramach antropologicznego badania współczesności postulował Wojciech Burszta.

Następna kategoria to młodzież dawniej zwana inteligencką. Pochodzi z rodzin, gdzie przynajmniej jedno z rodziców ma wyższe" wykształcenie, i/bądź z takich, w których nienajgorszej pozycji ekonomicznej towarzyszyły aspiracje do kształcenia dzieci. Najczęściej wykształcenie było elementem dziedziczonego (często, co prawda, dopiero od pokolenia lub dwóch) etosu albo też było czynnikiem zdobywania i podwyższania -prestiżu rodziny. Jeśli chodzi o typ wykształcenia tej młodzieży są to głównie licealiści i studenci. Tu „moc pieniądza” okazuje się duża, a „ruchy tektoniczne” w obrębie naczelnych wartości najbardziej dostrzegalne. Zmiana, którą możemy teraz zaobserwować polega na przekształcaniu się młodej warstwy inteligenckiej w warstwę - jak by to nazwał Thorstein Vcblcn - „kapitanów przemysłu” lVeblen 1971], czy „integratorów”, jak określa ich Alvin Toffler [1997: 115-122]. Z inteligenta przywiązanego do tradycyjnego etosu, preferującego postawę romantyczną, kult służby społecznej, perfekcjonizm w zakresie tzw. kultury duchowej, na ogół przywiązanego też do wartości lewicowych, powstaje na naszych oczach typ menedżera. Jest on przygotowany do dokonujących się w Polsce przemian.

Autotelicznie pojmowane w pokoleniu jego rodziców wykształcenie, w lego przypadku stało się wartością instrumentalny niezbędną do osiągania wysokich pozycji w nowotworzącej śTę hierarchii społecznej. Stało się także, zc względu na warunki zewnętr/ne, idealnym kapitałem szybko pomnażającym kapitał prawdziwy. Z tradycyjnego etosu i stylu życia pozostały dobre maniery i odpowiednie koneksje. Chociaż te ostatnie w coraz większym stopniu szybkobieżne szczeniaki zawdzięczają nie tyle rodzinie co sobie. Charakterystycznym podtypem są tu „pracoholicy’\ | Sukcesy i stresy tej grupy są mniej więcej podobne wszędzie tam, gdzie we współczesnym świecie ona występuje. Ci młodzi ludzie cenią kompetencje i profesjonalizm. Praca - koniecznie wysoko opłacana - stopniowo staje się sensem ich życia. Wartości rodzinne lokują oni na dalszych miejscach; częściej niż w przypadku normalsów cenią życie pełne przygód, barwne i... samotne. Na tradycyjną, inteligencką „służbę społeczną’' nic mają czasu, a ponadto uważają ją za pojęcie anachroniczne. W tej sprawie wystarcza im działalność charytatywna. (Chętnie „przetańczą noc za ojczyznę” i jej uboższych współobywateli na ekskluzywnym balu, a jeszcze chętniej dadzą na szlachetny cel i odpiszą to sobie od podatku). W ich orientacjach politycznych dominuje liberalizm lub jakaś łagodna wersja prawicowości.

W religijnych - mniej lub bardziej wyraźny indyferentyzm czasami maskowany zewnętrzną pobożnością. Cenią przedsiębiorczość i indywidualną zaradność* Lecz oni także zaznali strachu: po roku 1989, kiedy to inteligencja, sfera budżetowa gwałtownie ubożała, a gazety pisały, że powinna zejść ze sceny publicznej do lamusa historii. Wygląda na to, że inteligenckie dzieci postanowiły zachować dominującą rolę w społeczeństwie na zasadach jakie teraz obowiązują czyli zasadach dominacji ekonomicznej. Inne wartości kultywują mimochodem lub odkładają do lepszych czasów. Miejmy nadzieję, że nie ad calendas greacas. W typologii Świdy-Ziemby bliski tej kategorii byłby zapewne typ chłodno - ry walizacyjny.¹⁵

Podsumowując - wartościami dominującymi ideologicznie są dla tej grupy kariera zawodowa i wysoki prestiż oparty o dochody, a wartościami regulatywnymi są kompetencje i odziedziczony kapitał kulturowy.

15 „Ty p chiodno-rywalizacyjny. Uznaje on konkurencję za zdrową zasadę, konstruktywnie regulującą życic społeczne i ekonomiczne (...) Towarzyszy' temu wszakże nie tylko nastawienie na sukces (nastawienie to występuje tylko u dziewcząt), ile negacja bliskich związków z innymi. Preferuje on życie swobodne, nie skrępowane zależnością emocjonalną i odpow iedzialnością za innego człowieka. Nic chce przeżywać miłości, być spętany związkiem ze stałym partnerem, mieć dzieci. Potrafi natomiast docenić wartość życia przebiegającego wśród ciągłych stresów i napięć, życia «bez odpoczynku*” IŚwida-Ziemba 1995: 279]. W cytowanym badaniu „sukces” jako wartość nadającą sens życiu w ybrało 12,3*3? respondentów, zaś odrzuciło 29,8*3? [op.cit.:272].

63