8 (673)

70

ziom. które one reprezentują są takie same jak ostatniego z rozdziałów Zarysu, który staraliśmy się niżej dokładnie rozpatrzeć.

W rozdziale czwartym stosunkowo najlepiej opracowana jest kancelaria Bolesława Wstydliwego. W następnym rozdziale najmniej wątpliwości nasuwa kancelaria Przemyśla II. Autor miał tu zadanie ułatwione, z powodu cennej monografii napisanej przez St. Krzyżanowskiego, poświęconej właśnie kancelarii i dyplomom wnuka Odonicza. Wiele zastrzeżeń wzbudza natomiast opracowanie kancelarii Przemyśla I i Bolesława Pobożnego, co jest następstwem opierania się przez prof. M. w niejednym wypadku na pewnych falsyfikatach, których nieautentyczność nie ulega najmniejszej nawet wątpliwości. Nie zaprzeczamy temu, iż niejeden z dokumentów niesłusznie został uznany przez literaturę za falsyfikat jak i temu, że i same falsyfikaty o ile są stosunkowo wczesne i oparte na autentycznych wzorach mogą służyć z pewną zrozumiałą ostrożnością za podstawę do badań naukowych. Nie dotyczy to w każdym razie bardzo późnych falsyfikatów, jakimi są np. dokumenty opublikowane w Kodeksie dyplomatycznym Wielkopolski pod nr 249 i 297'^8a z których autor skwapliwie skorzystał. Przy przedstawianiu kancelarii Odonicza i Laskonogiego oparł się autor na silnie, swego czasu, zakwestionowanych przez Z. Kozłow-ską-Budkową ..(Kwart. Plist. XLIII 1929, 46 n.) wynikach osiągniętych przez siebie w Studiach nad dyplomami i kancelarią Odonica i Laskonogiego. Przy korzystaniu ze swej pracy popadł autor jednak ze sobą w sprzeczność, skoro w Zarysie przypisuje Czesławowi autorstwo tych dokumentów, które w Studiach uznał za dzieło dyktatu Gerarda.

Poprzez całe obydwa rozdziały przewija się chęć wykazania jak najwyższego procentu kancelaryjności dokumentów trzynastowiecznych, która w niejednym wypadku jest przyczyną, iż do wyników osiągniętych przez prof. M. odnosić się trzeba z nieufnością.

Rozumiejąc dobrze intencję autora, którą kierował się przy układaniu listy urzędników kancelaryjnych, uważalibyśmy jednak listę wyliczającą w nieprzerwanej kolejności w oddzielnych rubrykach,

W sprawie nieautentyczności dokumentów nr: 249 i 297 zob. KDW II nr. 1037 (uwagi wydawcy), Semkowicz W., Ród Awdańców. Roczniki Pozn. Tow. Przyj. Nauk XLIV 260 przypis 3, Sczaniecki M., Nadania na rzecz rycerzy. Prace. Kom. Hist. Pozn. Tow. Przyj. Nauk XI 90 przypis 1 oraz Kr ab bo H., Regesten der Markgrafen von Brandenburg nr 738.

kanclerzy, podkanclerzy, skryptorów itp. danego księcia za bardziej słuszną ze względu na przejrzystość. Jako ostatni zarzut stawiamy autorowi nieuwzględnienie przez niego kancelarii Pomorza Gdańskiego.

Przystępujemy z kolei do omówienia ostatniego z rozdziałów Zarysu dyplomatyki zatytułowanego: Początki kancelarii królewskiej. Kancelaria Łokietka i Kazimierza Wielkiego.

Jak już wyżej zapowiedzieliśmy rozdział ten poddajemy stosunkowo najbardziej szczegółowej analizie. Rozpatrywany tu przez autora okres dziejów kancelarii obejmuje lata od 1291²⁰ do 1370, a więc panowanie w Polsce Wacława czeskiego, Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Pomijając kancelarię polską Wacława czeskiego, o której mamy bardzo mało wiadomości, prof. M. przedstawia w ostatnim rozdziale swego dzieła, jak to już sam tytuł wskazuje, dzieje kancelarii polskiej za ostatnich dwóch Piastów. Więcej samodzielnych badań włożył autor w opracowanie kancelarii Łokietka^3<!, jeżeli zaś chodzi o kancelarię Kazimierza Wielkiego to nie wychodzi on w zasadzie poza wyniki osiągnięte przez nieodżałowanej pamięci S t. Kętrzyńskiego, najlepszego niewątpliwie znawcę kancelarii ostatniego z Piastów, a zreferowanych przezeń w dwóch studiach dyplomatycznych pt.:    O ele

mentach chronologicznych dokumentów Kazimierza Wielkiego; Rozprawy PAU Wydz. hist.-fil. LVI i cdb. K:aków 1913 i Do g n zy kanclerstwa koronnego. Kwart. His! XLII i odb. Lwów 1919^:j.

³⁰    U autora mylnie rok 1290, (Zarys 241 i 283). W r. 1290 Wacław nie byl jeszcze księciem Krakowa, a dokument, na który się piof. M. p owołuje — Kod. M o g. nr 4 nesi datę 21 XII 1291, a nie 21 XII 1290.

*° Brak dokładniejszych studiów nad kancelarią Władysława Łokietka zmusił niejako autora do bardziej samodzielnego jej opracowania w po. ów-naniu z wkładem, jaki włożył w przedstawienie dziejów kancelarii Kazimierza Wielkiego.

³¹    Autor cdnosi się wprawdzie niejednokrotnie krytycznie do wyników, osiągniętych przez Kętrzyńskiego St., ale nie jest to bynajmniej następstwem jakiegoś szerszego wykorzystania źródeł i literatury, ale tylko wynikiem najczęściej różnic interpretacyjnych, zachodzących między nim a Kętrzyńskim odnośnie jednego i tego samego materiału źródłowego. Za poważne niedociągnięcie ze strony autora należy uważać wykorzystał ie w bardzo słabym tylko stopniu MPV III, zawierających bard'.o liczne i cenne wiadcmości odnośnie personelu kancelaryjnego Kazimierza Wielkiego, (zob. MPV III 491 indeks do Kazimirus rex Poloniae), m. inn. bogacą listę kapelanów królewskich. Jest rzeczą ciekawą, że autor przy kancelarii Kazimierza Wielkiego pominął całkowicie kapelanów nadwornych, których uwzględnił przy wszystkich innych kancelariach. Przez prof, M. uwzględ-