8 (965)

turbacjach do realizacji zamysłu przystąpiono w 1857 r. W dwa lata później (1859 r.) gmach został oddany władzom miasta.^{1 2}

Wśród budowli miejskich wyróżniał się także szpital zbudowany w latach 1837— 1839 pod wezwaniem św. Aleksandra posiadający 30 łóżek. Do czasów jego wzniesienia funkcję szpitala spełniała ochronka mieszcząca się przy kościółku Sw. Ducha, która nadal była schronieniem dla ubogich. W tym też czasie uruchomiono pierwszą w mieście aptekę. Stanowisko lekarza miejskiego pełnił Leon Stupnicki.

Przez długie lata Radomsko posiadało jedną szkołę elementarną w zakresie trzech klas. Uczyło się w niej w 1862 r. 156 uczniów. W początkach drugiej połowy XIX w. powstały dwie pierwsze prywatne szkoły średnie męska i żeńska. Najbardziej jednakże znaną i uznawaną stała się męska szkoła średnia założona w 1863 r. przez Feliksa Fabianiego, do której uczęszczało około 180 uczniów rocznie.®

Dużą rolę w życiu miasta i ziemi radomszczańskiej odegrała Szkoła Rolnicza założona w roku 1859 staraniem Towarzystwa Rolniczego, jako jedna z pierwszych w Królestwie Polskim a jedyna w guberni warszawskiej. Mieściła się ona w specjalnie wzniesionym budynku. Władze miejskie przeznaczyły niezbędny obszar gruntów celem praktycznej nauki zawodu. Opiekę nad szkołą sprawował Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa na Marymoncie w Warszawie. W szkole średnio przeb wało o’-oło 25 uczniów. Została zamknięta w 1868 r. kiedy to na mocy władz carskich z 1867 r. zaczęto likwidować w Królestwie Polskim wszystkie szkoły rolnicze.³

Radomsko zamieszkiwała ludność w większości narodowości polskiej co na ogół pokrywało się z wyznaniem katolickim. Radomszczańska parafia pod wezwaniem Sw. Lamberta (kościół stary, współczesny został zbudowany w latach 1869—1876 była rozległa. Obejmowała swym zasięgiem poza Radomskiem i najbliższymi miejscowościami ponad 20 wsi i wiosek w tym dość odległych jak Zdania, Ładzice, Piasz-czyce, Orzechów, Radziechowice. Kościołowi farnemu podlegał kościółek Sw. Marii Magdaleny. Przy klasztorze Ojców Franciszkanów dostępnym dla wiernych był kościół Sw. Krzyża. Powinności duszpasterskie we wszystkich trzech kościołach i w tak rozległej parafii pełniło 6 księży.

Pomimo, iż Radomsko posiadało przywilej nadany jeszcze przez króla Władysława IV w 1643 r. zabraniający osiedlania się Żydom, to ich napływ do miasta systematycznie wzrastał, szczególnie w XIX wieku. Już w roku 1853 miało zamieszkiwać 300 rodzin żydowskich zajmujących się przede wszystkim handlem i rzemiosłem. W tym też czasie mieszkało także kilkanaście rodzin ewangelickich oraz kilka osób wyznania prawosławnego.⁴

Przbyszom do miasta schronienie zapewniały cztery domy zajezdne i dwa hotele: Krakowski i Polski. Pożywić się można było w kilku szynkach i tzw. garkuch-niach. Miasto było siedzibą Sądu Pokoju na okręg radomszczański. Sąd składał się z 4 sędziów oraz podsędka, pisarza i jego zastępcy. Miejscową inteligencję stanowiła kilkudziesięcioosobowa grupa składająca się z urzędników magistratu, sądu,

8

1

Z. Błaszczyk, Ratusze miasta Radomska, Łódź 1985.

2

J. Górecki, Feliks Fabiani, 1838—1904, Radomsko 1984.

3

   W. Błaszczyk, Szkoła Rolnicza niższych oficjalistów wiejskich w Radomsku 1859—1868) W: „Rocznik Łódzki” T. XVIII (XXI) 1973.

4

   Archiwium Państwowe w Łodzi (dalej AP-Ł), Rząd Gubernialny Piotrkowski (dalej RGP) — anteriora, syg. 1098, 2253; Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (dalej AGAD), Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych (dalej KRSW), syg. 1613, 1614; AP-P, A. m. R, syg. 285, 296.