78

5. KRĄŻENIE

Wybrane choroby krwi
Nazwa choroby	Przyczyna	Objawy/skułki
Hemofilia (krwawiączka) -występuje w kilku postaciach	genetyczna; mutacja punktowa powoduje niedobór globuliny przeciw hemofilowej	- trudne do opanowania samas-r-krwawienia, powtarzające się do jam stawów, co prowadzi dc ; zmian zapalno-zwyrodnieniowycr sztywnień
Białaczka (leukemia)	nowotwór; retrowirusy, skłonności osobnicze, promieniowanie jonizujące, zanieczyszczenia środowiska, zakażenia, środki chemiczne	-    niekontrolowany podział korne-;-macierzystych leukocytów w szpiku nym, śledzionie, węzłach chłonny:; przenikanie do krwi komórek niedoli; łych, nadmiar krwinek białych -    osłabienie, bladość, zmienne er, gardła, powiększenie węzłów chłonnych, ucisk w jamie brzusznej, zer -szona odporność
Niedokrwistość (anemia)	niedobór żelaza w pokarmach, wadliwe wchłanianie żelaza, utrata krwi, brak witamin (kwasu foliowego, B]2), uszkodzenie szpiku kostnego przez nowotwór, benzen, promieniowanie X	- bladość skóry, błon śluzowych, la: męczenie się, zawroty głowy, mrąca przed oczami, skłonność do omdleń
Anemia sierpowata	genetyczna; mutacja punktowa powoduje wadliwa budowę hemoglobiny	-    u homozygot krwinki przybierają stać półksiężyców i szybko ulecc ■: zniszczeniu; heterozygoty mają krw --1 o normalnym kształcie, jednak,gdy :: niży się ciśnienie parcjalne tlenu, : się one sierpowate i ulegają rozpadc- -    homozygoty umierają we wczesn ~ dzieciństwie z powodu anemii; hetercri goty nie mogą przebywać w górach nizinach czują się jak zdrowi ludzie^1 -    anemia sierpowata w Europie wysypuje rzadko, jednak w Afryce Równi-:-wej jest bardzo powszechna

Honorowe krwiodawstwo

Krew i preparaty krwiopochodne są potrzebne w szpitalach codziennie, ponieważ ratują życie ' ofiarom wypadków czy osobom ciężko chorym. Według danych Polskiego Czerwonego Krcyzc roku w Polsce wykonuje się około miliona transfuzji, a szpitale każdego dnia potrzebuje k; •

10 000 dawców. Nie ma grupy krwi, na którą istnieje zapotrzebowanie szczególne. Dlatego ¹ ważną rolę odgrywają honorowi dawcy krwi. Dawcą krwi może zostać każdy, kto ukończy! ?8 lecz nie przekroczył 65 roku życia. Osoba chcąca nieodpłatnie oddawać krew, musi być zcrc i bezwzględnie spełniać określone wymagania (informacji udzielają lekarze, ale także mezre -• skać ją w punktach krwiodawstwa). Osoby chętne muszą się zgłosić do stacji krwiodawstwa, rych w Polsce jest ok. 300. Wszyscy krwiodawcy przed pobraniem krwi są poddawani niezbęz¹' badaniom lekarskim i laboratoryjnym. Pobranie jest całkowicie bezpieczne - stosuje się sprze? norazowego użytku. Krew można oddawać nie częściej niż raz na 2 miesiące. Jednorazowe e -' ^: pobiera 450 ml krwi (dorosły człowiek ma średnio ok. 5-6 I krwi). Nie wpływa to na funkcicec- •' nie organizmu.

Na podstawie: v/ww,pck.pl

5.4. UKŁAD ODPORNOŚCIOWY CZŁOWIEKA I JEGO ZNACZENIE

Immunologia - nauka badająca mechanizmy odpornościowe (łac. immus - wolny od obciążeń). Odporność - niepodatność lub zwalczanie przez organizm wszelkich czynników chorobotwórczych _-yogenów). Czynniki te mogą być zewnętrzne (mikroorganizmy chorobotwórcze, pasożyty, szko-- .-.e czynniki środowiskowe) oraz wewnętrzne (własne, zmienione patologicznie komórki). Odpowiedź (reakcja) immunologiczna uruchomienie przez organizm mechanizmów prowa-riccych do unieczynnienia bądź zniszczenia określonego antygenu.

Antygeny - obce dla organizmu substancje, które pobudzają (stymulują) organizm do wytwarza-• s swoistych przeciwciał (antygeny charakteryzują się immunogennością), reagujących z tym antygenem (ta cecha to antygenowość) lub immunologicznie czynnych limfocytów (Li). Ponadto każdy antygen jest swoiście rozpoznawany przez aktywne LiB oraz niektóre LiT.

■V każdym antygenie znajduje się miejsce zwane determinantą antygenową (epitopem). Niekiedy eden antygen ma wiele różnych epitopów.

Przeciwciała (immunoglobuliny) - glikoproteiny osocza produkowane przez zaktywowane LiB (komórki plazmatyczne). U człowieka i innych ssaków wyróżnia się pięć klas immunoglobulin (IgG, •gA, IgD, IgE, IgM). Jedno przeciwciało wiąże tylko jeden antygen (jego epitop).

Serologia - nauka badająca przeciwciała w surowicy krwi.

Alergologia - bada zjawisko alergii oraz jej objawy.

Alergeny - substancje, które po wniknięciu wywołują reakcje alergiczne.

Alergia (uczulenie) spowodowane wniknięciem alergenu zmiany zachodzące w organizmie podobne do działania antygenu.

Wstrząs anafilaktyczny - inaczej zwany Szokiem krążeniowym, wywołany przez alergen, objawiający się wydzielaniem dużej ilości histaminy do krwi, czego efektem jest przyspieszenie akcji serca, skurcze mięśni gładkich powodujących obrzęk błon śluzowych nosa i gardła.

Podział antygenów ze względu na stopień pokrewieństwa organizmów i wywołane przez nie efekty

i autoantygeny -

antygeny własnego ustroju - we własnym organizmie nie wywołują odpowiedzi immunologicznej

izoantygeny - antygeny, które pochodzą od osobników takich samych pod względem genetycznym (bliźnięta jednojajowe, klony)

• alloantygeny -

antygeny, które pochodzą od różnych osobników należących do tego samego gatunku

• heteroantygeny -

antygeny ksenogenicz-ne - antygeny, które pochodzą od osobników należących do różnych gatunków

Organizacja układu odpornościowego człowieka

Kręgowce, w tym człowiek, mają zawsze w pełni rozwinięty układ (system) odpornościowy. Obejmuje on: narządy limfoidalne, tkankę limfatyczną oraz leukocyty.

•    Odporność nieswoista (wrodzona, niespecyficzna) - różnorodne, wytwarzane przez organizm ropory obronne zabezpieczające przed wniknięciem do organizmu obcych antygenów. Odpowiedź nieswoista jest starsza filogenetycznie. Biorą w niej udział m.in. komórki zdolne do fagocytozy (tzw. żerne: makrofagi, część granulocytów), tzw. układ dopełniacza i monocyty wydzielające interferon "ramuje on namnażanie wirusów).

Niektóre fizjologiczne mechanizmy obronne stanowiące pierwszą „linię obronną" ssaków, w tym człowieka:    wydzielanie kwasu mlekowego (przez gruczoły potowe) nadającego skórze

sdczyn kwaśny • występowanie w pochwie bakterii mlekowych wydzielających kwas mlekowy przy-rz. Łający się do obniżenia pH w tym narządzie • wydzielanie przez gruczoły ścian żołądka kwa-solnego • wydzielanie lizozymu (enzym) występującego między innymi we łzach, pocie i innych ■' /dzielinach, niszczącego u niektórych bakterii ścianę komórkową • wytwarzanie przeciwbakteryj-'rch arzeciwgrzybicznych związków przez symbiotyczne bakterie przewodu pokarmowego • reak-— odruchowe, np. kaszel, kichanie, torsje oczyszczające drogi oddechowe i pokarmowe • makro-■'-g “eutrofile i eozynofile wykazujące właściwości fagocytozy, m.in. bakterii i drożdży • monocy-■ hamujące namnażanie się wirusów dzięki wydzielaniu interferonu, który mobilizuje także do działania limfocyty rozpoznające i niszczące komórki zarażone wirusem.

•    Odporność swoista (nabyta i specyficzna) - powstaje po kontakcie z danym antygenem i jest •Kęrowono tylko na ten konkretny antygen. Mechanizmy swoiste są młodsze filogenetycznie i do

"/tworzenia potrzeba czasu (są za to znacznie silniejsze ze względu na specyficzność).