94soś

a 97. Drzwi gnieźnieńskie. Potowa XII w.

Kościół św. Andrzeja w Krakowie reprezentuje budowle o mniejszych rozmiarach (il. 96). Jego piękna sylwetka o lekkich proporcjach każe zapomnieć o funkcji obronnej, którą skutecznie pełnił. W późnym okresie stylu romańskiego, na pocz. XIII w., powstał ceglany kościół św. Jakuba w Sandomierzu. Portal, co się rzadko spotyka w architekturze romańskiej, wykonany jest z cegły formowanej we wzory, która niegdyś pokryta była glazurą (il. 95).

W Tyńcu, Sulejowie, Wąchocku, Koprzywnicy zachowały się klasztory z przylegającymi do nich kościołami, przebudowanymi później. W obrębie murów klasztornych przetrwały kapitularze -sale zebrań zakonników. Sklepienia kapitularzy oparte są na jednej lub czterech kolumnach z rzeźbionymi głowicami.

Wykopaliska pozwoliły na odsłonięcie reliktów dawnych katedr romańskich w obrębie murów obecnych kościołów gotyckich Poznania, Gniezna, Wawelu w Krakowie. Do interesujących odkryć w Poznaniu należą fragmenty olbrzymiej chrzcielnicy i domniemanego grobu Mieszka I. Wspaniałym zabytkiem plastyki w technice odlewniczej są Drzwi gnieźnieńskie (ok. 1170) z brązu. Ich skrzydła zostały podzielone na prostokątne pola, na których przedstawiono historię życia św. Wojciecha. Podział na prostokąty został scalony ramą ornamentu -bordiurą utworzoną z motywu wici roślinnej i fantastycznych zwierząt. Rzeźbę w kamieniu reprezentują portale we Wrocławiu (obecnie w kościele św. Marii Magdaleny), w Sulejowie, tympanony ze Strzelna, Wiślicy. W Strzelnie odkryto także cztery kolumny o rzeźbionych i malowanych trzonach (il. 90). Pięknym zabytkiem rzeźby portalowej jest tympanon kościoła w Trzebnicy przedstawiający króla Dawida grającego na cytrze przed królową Betsabe. Scena biblijna została tu potraktowana w sposób bardzo osobisty, ciepły, nastrojowy. Wykopaliska w katedrze wiślickiej odsłoniły płytę posadzkową z wyrytym delikatnym ciemnym rysunkiem przedstawiającym orantów.

Jedynym reliktem malarstwa sztalugowego jest odkryty w Dębnie fragment ołtarza z postaciami świętych: Agnieszki i Katarzyny. Malarstwo freskowe reprezentują malowidła w Tumie pod Łęczycą (zachowane fragmentarycznie).

W rzemiośle polskim, jak i w innych krajach europejskich, wyróżniają się ozdoby i dzieła o przeznaczeniu sakralnym.

Z czasów słowiańskich odnaleziono wyroby ze srebra zdobne filigranem - ażurową ozdobą z cieniutkich srebrnych lub złotych drucików i granulacją - polegającą na nalutowaniu srebrnych lub złotych kuleczek, tworzących wzór, na metalową powierzchnię. Z dzieł o funkcji

^ 98. Kielich opactwa w Trzemesznie. XII w.