95 (96)

* Charles Rollłn (1981—1741) byt autorem dzielą podstawowego dla nowych metod nauczania pL Rozprawa o studiach (Traiti des dtudes 1729—1731), opartego o zasady filozofii Kartezju-sza.

Klaudiusz Hefrótlus był autorem wybitnych dzieł O duszy (De 1’esprił 1738), O człowieku (De 1'homme 1772), w których uzasadniał ścisły związek między obywatelem a formą rządu. Renć de La Chalotais (1701—1785) w swoim dziele O wychowaniu narodowym (Essai sur d’4ducation nationale on plan d'łtudes pour la jeunesse 1763) podkreślił rolę wychowania młodego pokolenia w duchu narodowym.

Dużej doniosłości było dzieło Rołłanda d’Erceville (1734— —1794) pt. Compte rondu ou plan d’iducation (1768), w którym przedstawił zarys organizacji szkolnictwa obejmującego wszystkie stany oraz zajął się metodą nauczania, z zaakcentowaniem roli wykładu w języku ojczystym oraz potrzeby przygotowania zawodowego nauczycieli ¹ Zakon jezuitów (Societas Jesu) został założony przez Ignacego Loyolę w 1534 r. do walki z reformacją; do Polski sprowadził go kardynał Hozjusz po soborze Trydenckim w r. 1565. Jego główną funkcją było nauczanie młodzieży warstwy szlacheckiej. W połowie w. XVIII rozgorzała walka z jezuitami na zachodzie Europy głównie z przyczyn natury politycznej.

Z Portugalii usunięto jezuitów w 1759 r., następnie z Francji w 1764 r., z Hiszpanii i Włoch w 1788 r. W Polsce zakon ten został zniesiony przez papieża Klemensa XIV bullą Dominys ac Redemptor (1773). Do zarządzenia tego nie zastosowała się carowa rosyjska Katarzyna II oraz król pruski, Fryderyk II, który oceniał Ich dodatnio jako nauczycieli. Po kasacie zakonu — jego zdaniem — Jezuici nie byli już nadal niebezpieczni. ponieważ papież „poogryzał im paznokcie i powyrywał zęby, tak że nie mogą już ani drapać, ani kąsać".

¹ Budżet Komisji EN przewidywał koszty utrzymania 3 uni-

wersytetów z akademią scientlarum	370.000	zip
26 szkół Wojewódzkich	1.160.800	99
52 „ powiatowych	104.000	fi
250 „ parafialnych	250.000	«
Biblioteka im. Załuskich	18.000	19
wyjazdy zagraniczne	24.000	PI
	1.9587800	zip

' Przepisy i instrukcje z pierwszego okresu zostały przedru-

kowane przez Zygmunta Kukulskiego w dziele pt. Pierwiastkowe przepisu pedagogiczne KZtt i lat 1773—1778. Lublin 1923.

⁹ „Biblioteka RzpUte] Załuskich zwana” założona przez Józefa Andrzeja Załuskiego (1702—1774), biskupa kijowskiego oraz jego brata Andrzeja Stanisława Załuskiego (1893—1755), biskupa krakowskiego i kanclerza koronnego. W chwili zapisania państwu Biblioteka liczyła Ć00 tys. tomów i należała do największych w Europie (1747—1795). Została ona oddana pod zarząd Komisji Edukacji W jej salach odbywały sie często posiedzenia Komisji lub zebrania publiczne.

*• Gerhard van Swieten (1700—1772) profesor medycyny z Ley-dy, zreformował uniwersytet wiedeński w r. 1752.

¹¹    Jan Krzysztof Kluk (1739—1798) kanonik ciechanowski, wydał 12 tomów z dziedziny botaniki, mineralogii i zoologii

¹²    Francis Bacon z Verulamu (1581—1828) mąż stanu i filozof, był autorem m.fn, dzieła De digmtate et angmentis selen-tiarum (1823), w którym przeprowadził klasyfikacją wiedzy ludzkiej przyjmując za zasadą podziału władze umysłu ludzkiego: pomiąć, rozum i wyobraźnią. Klasyfikacja Bacona posłużyła jako podstawa do klasyfikacji umiejętności przyjęte] w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”, której założycielem i redaktorem wspólnie z Diderotem był Jean de Rond DAlem-bert (1717—1783), filozof i matematyk, członek ! sekretarz Akademii Francuskiej. We Wstąpię do „Encyklopedii” przyjął i rozwinął koncepcją klasyfikacji Bacona.

¹¹ Księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska, pani na Kocku i Siemiatyczach, założyła w rezydencji swej w Siemiatyczach gabinet historii naturalnej, który mieścił w kilku salach zbiór płazów, minerałów, narządzi fizycznych, gospodarczych, metali itd. Księżna miała bogatą biblioteką wyposażoną w dzieła naukowe z tej dziedziny. Zbiory swe ofiarowała państwu, lecz nie przyjęto ich ze wzglądu na koszt utrzymania; zakupił je później car Aleksander 11 kazał przewieźć do Moskwy. (J. Bergerówna: Księżno Pont na Kocku i Siemiatyczach, Lwów 1938).'

¹⁴    Antoni Tyzenhauz (1733—1785) podskarbi litewski w Grodnie założył na Horodnicy ogród botaniczny i gabinet historii naturalnej, minerałów; sprowadzał egzotyczne rośliny z całego świata.

¹⁵    Franciszek Salezy Jezierski (1740—1791), doktor teologii i fi-