97

97

II - Diagnostyka i symptomatyka zaburzeń rozwojowych

Pierwszym, proponowanym mechanizmem jest część wrodzonej zdolności dziecka do odczytywania stanów psychicznych, związanych z zachowaniem i nosi nazwę „wykrywacza intencji” (intentionality detector - ID). Jest to mechanizm percepcyjny, który interpretuje bodźce ruchowe w zakresie prymitywnych stanów psychicznych związanych z celami i potrzebami. Stany te nazywane są prymitywnymi, ponieważ są one potrzebne do przyswojenia sobie uniwersalnych zasad zachowania: zbliżeń i uników. Mechanizm ten jest uruchamiany wtedy, kiedy odczytana zostaje informacja, która może identyfikować „coś” jako osobę - wykonawcę czynności. Tego typu informacje, w przypadku których zadziała „wykrywacz intencji”, obejmuje wszystko, co przypomina daną osobę i to, co wiąże się z samowyzwalającym się ruchem. ID jest pierwszym podstawowym mechanizmem, który jest potrzebny niemowlętom w celu uruchomienia procesu „czytania umysłu”.

Autor podaje ku temu kilka powodów. Po pierwsze mechanizm ten musi przyjmować informacje w każdej postaci, w której może się ona pojawić (wzrok, dotyk, słuch są tutaj podstawowymi) oraz pochodzącą od bodźców, których forma może być bardzo zróżnicowana. Wizualny odbiór może wyglądać tak bezkształtnie jak ameba, tak dziwacznie jak żyrafa lub słoń albo tak minimalnie jak patyczak. Ze względu na ich samowyzwalający się ruch, wszystkie te przykłady można od razu zinterpretować jako wykonawców posiadających cel i potrzeby, bez względu na wielką różnorodność ich form. ID jest w stanie interpretować prawie wszystko, co wiąże się z samowyzwalającym ruchem. W tej kwestii autor podparł się myślą D. Premack’a, iż dostrzeganie celu, wykrywanie intencji jest mocno zakorzenione w naszym gatunku ludzkim i jest związane z pewnym rodzajem percepcji motorycznej (Baron-Cohen, 1992, s. 9).

ID w pewien sposób przypomina mechanizm, który A. M. Leslie (za: Baron-Cohen, 1995, s. 35) określa mianem niemowlęcej teorii ciał (Theory of Bodies - ToBy), której funkcje obejmują nasze zrozumienie fizycznej przyczynowości. Celem mechanicznego wzorca jest wpasowanie się w opis funkcjonowania świata pojęciami mechanicznej budowy ciał fizycznych i zdarzeń, które ich dotyczą. Biorąc to pod uwagę, można stwierdzić, że nie jest to mechanizm, który został rozwinięty specjalnie po to, by umożliwić nam funkcjonowanie w obszarach społecznych i świecie ożywionym, jak mechanizm ID. Z drugiej strony ID przypomina to, co A. M. Leslie (1990) nazywa „mechanizmem teorii umysłu” (theory of mind mechanism - ToMM), z tym, iż interpretuje on poczynania danej osoby jako ukierunkowany cel.

Dowodów na istnienie ID S. Baron-Cohen (1995) doszukuje się w kilku źródłach. Pó pierwsze wskazuje na badania V. Reddyego, który zaobserwował, iż bardzo młode dzieci we wczesnym okresie niemowlęctwa są już wrażliwe na zmiany związane z celami dorosłych, ich dążeniami, zachowaniami. Potrafią rozróżniać pomiędzy otrzymaniem czegoś, a jedynie podrażnieniem, tzw. „droczeniem się”. Po drugie, inni badacze jak: F. Heider i M. Simmel w swoich badaniach odkryli, iż kiedy poprosili badanych, aby obejrzeli film bez głosu, w którym poruszały się figury geometryczne, a następnie aby zdali relacje z tego, co widzieli, przypisując sprawstwo tym geometrycznym figurom, badani posługiwali się bogatym słownictwem związanym z wolicjonalnymi stanami psychicznymi, przypisując je tym właśnie wcześniej obserwowanym kształtom.