9

WYWACJA W '/AR/ĄD/ANW

WYWACJA W '/AR/ĄD/ANW

rla

itlngera

rla Adamsa

Teoria dysonansu poznawczego Festingera wychodzi z założenia, że ludzie odczuwają potrzebę harmonii między swoimi przekonaniami. Dysonans poznawczy jako niezgod ność między przynajmniej dwoma uznanymi przekonaniniiil stwarza przykre napięcie i wyzwala chęć rozładowania go.

W teorii słusznej płacy Adamsa szczególnie istotna josl teza, że nieodpowiednia (za wysoka bądź za niska) płucu pracownika w relacji do jego współpracowników wywołuje poczucie niesłuszności i prowadzi do zachowań zmierzają cych do usunięcia dyskomfortu psychicznego.

5. Model SEU jako podstawa procesu decyzyjnego

w motywacji

Od około dwudziestu lat, w psychologii pracy pojawiły się próby tworzenia poznawczych modeli motywacji do pracy Bazowały one na dwóch następujących założeniach. CzłO wiek podejmujący określoną działalność (pracę) oczekuje, że jego aktywność zawodowa doprowadzi go do osiągnięcia cc nionych przez niego wartości: środków utrzymania, pozycji zawodowej czy realizacji atrakcyjnych zadań. Następnie w procesie pracy dokonuje nieustannych wyborów doraż nych lub perspektywicznych między alternatywnymi spoiła bami wykonywania pracy, przewidując i oceniając wartoAC wyników oraz prawdopodobieństwo ich osiągnięcia.

Związek między wydajnością pracy a oczekiwaniami pra cowniczymi przyciągnął uwagę już przed trzydziestu laty I m kich badaczy, jak B. Georgopoulos, G. Mahoney, N. Jońcu Sformułowali oni i zmodyfikowali hipotezę, że wysokość wy dajności pracy zależy od siły przeświadczenia pracowników o instrumentalnej funkcji efektów pracy w osiąganiu osoblM tych celów.

Jednakże dopiero V. Vroom zdefiniował dość precyzyjnie motywację do pracy jako proces podejmowania decyzji, w którym dokonuje się wyborów między alternatywnymi lói

mnini dowolnej aktywności. Wprowadził on model SEU¹⁰⁾ do badań nad motywacją do pracy, a tym samym dwa podstawowe pojęcia dla tego modelu wartości i oczekiwania.

Kilka lat później zaczęto stosować model SEU jako przepis racjonalnego podejmowania decyzji, usiłując jednocześnie przystosować go do sytuacji pracy.

Decyzyjne modele motywacji, do których należy model HNU, skierowują uwagę badaczy na to, jak człowiek spostrzega świat, w którym działa, jak planuje własną aktywność, juk przewiduje i wartościowuje jej efekty. Badania tego zjawiska ukazują człowieka jako istotę racjonalną, ale wiadomo, Śo nie jest to racjonalność doskonała. Przeciwstawiając obiektywny świat subiektywnym procesom poznawczym ezłowieka, w modelu SEU akcentuje się oczekiwanie, czyli subiektywne prawdopodobieństwo, użyteczność, czyli subiektywną ocenę wartości przypisanej wynikom działania oraz subiektywną ocenę przed podjęciem działania i post factum. To właśnie subiektywne odzwierciedlenie obiektywnej rzeczywistości, która pośredniczy między światem zewnętrznym a naszym działaniem i uwzględnienie tego w badaniach motywacji, stanowi, zdaniem X. Gliszczyńskiej^U), pierwsze wskazanie metodologiczne modelu SEU.

Drugim wskazaniem modelu SEU jest skoncentrowanie procesu decyzyjnego na dokonywaniu wyboru spośród różnych alternatyw działań. Zgodnie z tym modelem jest on podstawowym warunkiem motywacji. Tak więc w myśl jego MiłOŻeń prawidłowość ta występuje wówczas, gdy pracownicy czują się „wolni”, tzn. kiedy mają wybór między większym lub mniejszym nakładem własnej pracy.

Z uwagi na to wskazanie nieuniknione wydaje się podkreślenie „ograniczeń wewnętrznych i zewnętrznych”. L. Por-

III) Hkrót SEU pochodzi od pierwszyoh liter w języku angielskim S oznacza Subiective (subiektywne prawdopodobieństwo); K czpcctalcd (oczekiwana, spodziewana); U -ulility (użyteczność). Tłumacząc dosłownie im Język polski, jest to model subiektywnego prawdopodobieństwa spodziewanej użyteczności II) Por.: X, Gliszczyńska | 1001 |

<*(•#/na Bartkowiak I7!ł