Abramowska1

I

Topos i niektóre miejsca wspólne badań literackich

Modny, ekspansywny, ogromnie rozchwiany znaczeniowo. Ten właśnie zbiór cech określa dzisiejszą sytuację terminu „topos”. Łatwo zauważyć, że są to cechy wzajemnie się warunkujące. Rozchwianie znaczeń wynika ze szczególnej kariery terminu i — trzeba to przyznać — rzeczywiście nowej perspektywy badawczej, z której otwarciem ta kariera się wiąże.

Przedmiotem tych rozważań będą niektóre przyczyny i niektóre efekty przedstawionego stanu rzeczy. Jedne i drugie muszą prowadzić do refleksji na temat sposobu konstruowania przedmiotu badań literackich i jego kontekstów. Faktem jest bowiem, że pojęcie toposu funkcjonuje na gruncie kilku języków badawczych. Wynika z tego niewątpliwie wiele nieporozumień i niewygód. Czy także szansa integracji?

Zacznijmy jednak od początku. Jak wiadomo, nowemu życiu na pół zapomnianego retorycznego terminu dała ów początek znakomita książka Ernsta Roberta Curtiusa o łacińskiej literaturze europejskiego średniowiecza¹. Zasługa, której nie sposób przecenić. Trzeba jednak pamiętać, że to właśnie odkrywca obdarzył reanimowany twór owym schizofrenicznym rozdwojeniem, które zadecydowało o jego ciekawych, ale i pokrętnych

1

E.R.Curtius, Europaische Literatur und lateinisches Mittelalter, Bem 1948. Poświęcony topice rozdział ukazał się po polsku: E. R. C u r t i u s, Topika, przeł. K. Krzemieniowa, „Pamiętnik Literacki”, 1972, z. 1.