adm2

ścienne, nadając mrocznym średniowiecznym zamkom przytulny i zarazem odświętny charakter. Gęsto tkane wełniane tapiseric ocieplały kamienne ściany, nierzadko pełniąc rolę rozsuwanej kurtyny. Dekorowano nimi także połowę namioty dowódców, świątynie i ratusze. Podczas rycerskich turniejów rozwieszano je na budowanych dla widzów trybunach. Na uroczyste wjazdy do miasta wpływowych osobistości oraz w dni świąteczne dekorowano nimi balkony, okna i fasady domów.

Tapiserie ścienne dość często wykonywano dla konkretnych zamków bądź świątyń. Różne wymiary tkanin pochodzących z tej samej serii uwzględniały indywidualne wymogi poszczególnych wnętrz, do których były zamawiane.

Tematyka tapiscrii jest bardzo zróżnicowana. Tkane seriami snuły, poprzez szczegółowo rozwiniętą narrację, wątki zaczerpnięte z mitologii, Historii (dzieje Aleksandra Macedońskiego, Chlodwiga, Karola Wielkiego. a w wieku XVII Tamerlana, Bajazeta i Ludwika XIV) oraz literatury biblijnej i ry-cersko-epickięj. Podczas gdy dzisiaj doceniamy głównie ich walory dekoracyjne, dla ówczesnego odbiorcy pełne były bliskich i przejmujących treści; uczyły go i ostrzegały, wychowywały i dostarczały rozrywki.

Najwcześniejsze zachowane tapiserie ścienne (XI—XIII iv.) pochodzą z kościoła św. Gereona w Kolonii i z katedry w Halberstadt w Niemczech oraz przechowywana w Oslo w Muzeum Sztuki Użytkowej (Kunstindu-strimusect) norweska tapiseria z Baldishol. Główne wytwórnie średniowiecznych tapi-serii mieściły się jednak w miastach Francji i Flandrii, zwłaszcza w Paryżu, który w XIV w. stał się centrum sztuki tkackiej. Najstarszą zachowaną do dziś serią tkanin francuskich jest „Apokalipsa z Angers", wykonana przez paryskiego tkacza Nicolasa Bataille'a, na podstawie kartonów nadwornego artysty Karola V - Jana z Brugii, flamandzkiego artysty, który we Francji znalazł swoją drugą ojczyznę.

W XV w., wskutek wojny stuletniej (1337-1453), produkcja tapiscrii w Paryżu zanikła, a tkacze przenieśli się w inne regiony Francji i do Flandrii, głównie do miasta Arras, które od 1384 r. wchodziło w skład księstwa Burgundii. Już w XIV w. istniała w tym mieście rozwinięta produkcja tkanin dekoracyjnych. Tapiserie z Arras wywożono do Flandrii, Włoch, Hiszpanii i Anglii, ceniąc je tak wysoko, że z czasem nazwa „arras" stała się synonimem tapiscrii ściennych w ogóle. Przesiedlenie paryskich tkaczy sprzyjało dalszemu rozkwitowi warsztatów, w^rszakże po zdobyciu miasta w 1477 r. przez Ludwika XI produkcji arrasów zaprzestano.

Do początku XV w. arrasy produkowano w wielu miastach Flandrii, także w Tournai, które do 1526 r. pozostawało pod panowaniem korony francuskiej. Francusko-fla-mandzcy rzemieślnicy XV w. kontynuowali tradycję średniowiecznej sztuki tkackiej. Wykonywane przez nich cykle tapiscrii cechowało płaszczyznowo-dekoracyjne ujęcie postaci i umowność w przedstawianiu detali architektonicznych.

Pomimo oczywistego związku stylistycznego z malarstwem i miniaturą książkową, francusko-flamandzkie arrasy nie są ich wiernymi kopiami stanowiąc odrębną gałąź sztuki użytkowej z właściwymi jej cechami, wynikającymi z możliwości ówczesnej techniki i materiałów.

Pod koniec XV i na początku XVI w., obok francusko-flamandzkich arrasów' pojawił się nowy, nadzwyczaj interesujący typ tapi-serii, tzw. mille Jleurs. Wyróżniającą go cechą jest granatowe lub ciemnoróżowe tlo usypane kępkami kwiatów, wśród których przedstawiano małe zwierzęta i ptaki, postaci ludzkie i bukoliczne scenki rodzajowe. Miejsce produkcji arrasów mille Jleurs nie zostało do tej pory ściśle określone. Prawdo-

132