BadaniaMarketKaczmarczyk1

Niezbędność pytania. Każde pytanie ma swoje ściśle określone znaczenie. Pytanie należy odrzucić, jeżeli nie potrafimy ustalić, do czego będą służyły dane otrzymane z odpowiedzi. Każde pytanie dostarcza danych na temat tylko jednego, wąskiego i ściśle określonego zagadnienia. Mogą też powstać wątpliwości: czy pytanie dostarczy wymaganych danych, czy też należy w jego miejsce postawić dwa lub więcej pytań? Czy pytanie nie obejmuje zbyt szerokiego zakresu? Czy ustalony problem badawczy nie wymaga innego zestawu pytań? Czy potrzebne są pytania dodatkowe?

Są dwa wyjątki od zasady niezbędności. W pierwszym przypadku na początku kwestionariusza można postawić jedno lub więcej pytań neutralnych w celu przygotowania respondenta do odpowiedzi na pytania drażliwe lub kontrowersyjne. Pytali takich należy jednak używać rzadko. W drugim przypadku pytań neutralnych używa się po to, aby ukryć cel pomiaru lub sponsora badania.

Zdolność respondenta do udzielenia dokładnych odpowiedzi. Gdy badacz się upewni, że pytania są niezbędne i dostarczają potrzebnych danych, rozpatruje zdolność respondenta do udzielenia dokładnych odpowiedzi na zaprojektowane pytania. Opracowując pytania, należy więc pamiętać, że:

•    respondent może nie znać odpowiedzi na dane pytanie; zadawanie nieprzemyślanych pytań może być źródłem błędu pomiaru, ponieważ respondent, nie chcąc się przyznać do niewiedzy na określony lemat, da jakąkolwiek odpowiedź, zwłaszcza wtedy, kiedy pytanie sugeruje, że respondent powinien znać odpowiedź (problem ten został zilustrowany bliżej w przykładzie 3.4);

•    respondent może nie pamiętać określonych faktów; nie udzieli on odpowiedzi lub udzieli odpowiedzi nieprawidłowej, jeżeli nie przypomni sobie określonego faktu przez niedostatki pamięci, przeoczenie lub zniekształcenie czasu, zwane efektem teleskopii;

•    respondent może sformułować odpowiedź niedokładnie, co jest zwykle wynikiem bezpośredniego pytania o motywy, których respondent nie zawsze jest świadomy lub nie chce ich wyjawić, dając odpowiedź ogólną, wymijającą lub konwencjonalną bez podania rzeczywistych przyczyn; w celu uniknięcia błędu pomiaru należy zastosować pytania pośrednie lub techniki projekcyjne.

Ze zdolnością respondenta do udzielania dokładnych odpowiedzi wiąże się szczególny rodzaj pytań, jakimi są pytania filtrujące.

Rozważmy następujące pytanie: „Których producentów konserw rybnych pamięta Pani najlepiej?’’. Pytanie to ma tę wadę, że sugeruje zdolność respondenta do odpowiedzi. Aby uniknąć błędu, należy przed tym pytaniem zadać pytanie filtrujące, pozwalające oddzielić respondentów znających lub pamiętających dane zdarzenie od pozostałych. Wyniki badania rynku konserw rybnych w Polsce wykazały, że

101