bruzdkowanie04

■dy przecinają blastomery w płaszczyźnie równikowej i powstaje 8 komórek równej wielkości (rys. 77). Po tych podziałach następuje stadium 16-komórkowe na skutek pojawienia się południkowych płaszczyzn podziałowych; w podobny sposób bruzdkowanie przebiega dalej, w wyniku czego powstaje zarodek złożony kolejno z 32, 64, 128 itd. komórek.

Bruzdkowanie nierównomierne jest częstsze. Ulancetnika, przedstawiciela bezczaszkowców, pierwsze dwa podziały nie rozmą się od opisanych poprzednio na przykładzie strzykw. Różnice zaczynają się dopiero od trzeciego systemu bruzd. Pierwsza _i druga bruzda biegną południko-wo i rozdzielają zarodek na 4 blastomery równej wielkości, następnie każdy z czterech blastomerów dzieli bruzda równoleżnikowa przechodząca

.Rys. 78. Całkowite i prawie równomierne bruzdkowanie jaja lancetnika,. od stadium 2 blastomerów do stadium moruli.

A, C—E — wygląd z boku, B — z góry, a — makromery, i — mikromery

nad równikiem jaja, bliżej bieguna twórczego (rys. 78C). W ten sposób z 8 powstałych blastomerów 4\ zajmują półkulę^ twórczą i mają nieco mniejsze rozmiary, aniżeli blastomery półkuli odżywczej. Określa się je jako mikromery, a blastomery większe jako makromery. Czwarty system bruzd biegnie znowu południkowe i dzieli zarodek na 16 komórek (rys. 78D). Następne podziały równoleżnikowe prowadzą do powstania zarodka zbudowanego z 32 komórek, ułożonych w cztery' leżące nad sobą pierścienie. Pierścień zbliżony najbardziej do bieguna twórczego składa się z najmniejszych blastomerów, a leżący na biegunie odżywczym odwrotnie. W następnych fazach bruzdkowania u lancetnika makromery, obficiej zaopatrzone w deutoplazmę, opóźniają się w podziałach w stosunku do mikromerów. Podczas gdy trzy górne pierścienie już się podzieliły,'na biegiinie odżywczym pozostaje nadal 8 nie podzielonych blastomerów., Tak więc u lancetnika pomiędzy stadiami złożonymi z 32 a 64 blastomerów Występuje stadium 56-komórkowe.

176

Jeszcze dalej idące różnice w wielkości powstających blastomerów

wstaje zarodek złożony z czterech mniejszych i czterech większych blastomerów.; Począwszy od tego stadium losy obydwu typów blastomerów przebiegają odmiennie. Podczas czwartej, serii podziałów blastomery bieguna twórczego dzielą bruzdy, południkowe i wytwarza się ’8_jednakowych komórek potomnjychj" natomiast w blastomerach bieguna odżywczego ~bruźdaT~przebiega równoleżników o. Podział jest nierównomierny, w rezultacie czego^na^połkuli odżywczej powstają 4 duże konjórki i 4 bardzo małe (rys. 79). W stadium 16-komórkowym wyróżnia się za-

Rys. 79. Całkowite nierównomierne bruzdkowanie jaja jeżowca, od stadium 2 (A) do 16 blastomerów (D).    .

ma •— makromery, me — mezomery, mi — mikromery

tern u jeżowców, licząc od strony bieguna twórczego: 8 mezomeró w. niżej 4 makromery^ i wreszcie leżące pod nimi 4 mikro met y (rys. 79D). Odmienny przebieg bruzd w blastomerach półkuli twórczej i odżywczej utrzymuje się nadal w ciągu dalszych etapów bruzdkowania.

Bruzdkowanie spiralne

Całkowicie i spiraliiie bruzdkują jaja wirków wielojelitowych oraz czterech typów spokrewnionych ze sobą bezkręgowców, to jest wstężnic, pierścienic, sikwiaków (Sipunculoidea) i mięczaków (z wyjątkiem gło-wonogów).. W różnej, mniej lub bardziej zmienionej formie, pewne rysy bruzdkowania spiralnego występują u niektórych niższych parzydełkow-ców (meduz), wirków bez jelitowych, wrotków, nicieni, nielicznych skorupiaków, form, które należą do pierwoustych i tylko u jednego przedstawiciela wtóroustych, gatunku Dolichoglossus pusillus, należącego do j elit odyszny eh (przedstrunowce).

Kilka cech odróżnia bruzdkowanie spiralne od promienistego. Przede wszystkim w typie tym bruzdy przebiegają nie pod kątem prostym, ale

12 — Podstawy embriologii zwierząt    177