amat urz kr006

zasilającą włącza się zwykle poprzez układ dopasowujący i filtrujący (pkt 3).

Układ nadawczy uzupełnia jeszcze w miarę potrzeby modulator m. cz. oraz układ do manipulacji telegraficznej. Poszczególne części układu nadawczego mogą być oczywiście mniej lub więcej rozbudowane, zależnie od potrzeb i wymagań.

Urządzenie nadawcze powinno odpowiadać następującym warunkom.

—    Częstotliwość nośna nie może się zmieniać podczas pracy w granicach większych, niż to dopuszczają warunki dla radiostacji amatorskich; w szczególności zmiany te w ciągu trwania przeciętnej amatorskiej łączności (do pół godziny) muszą być małe.

—    Skalowanie urządzenia nadawczego musi być dokładne. Zakres roboczych częstotliwości powinien być rozszerzony na całą skalę VFO, aby umożliwić korespondentowi dokładne dostrojenie się. W celu zapewnienia pracy we właściwych granicach pasma stałość skalowania częstotliwości w czasie musi być duża.

—    Zmiana zakresów i częstotliwości powinna być możliwie prosta i łatwa do zrealizowania (ograniczona liczba manipulacji). Przy dostrajaniu VFO do stacji korespondenta nadajnik nie powinien dostarczać mocy w. cz. do obwodu anteny (włączone tylko zasilanie VFO).

—    Częstotliwość nośna na wyjściu nadajnika musi być wolna od częstotliwości harmonicznych, pasożytniczych, przydźwięków itp. zakłóceń.

—    Nadajnik powinien pracować z dobrą sprawnością i pełnym wykorzystaniem możliwości układu.

—    Nadajnik powinien pracować poprawnie przy stosowaniu różnych rodzajów anten. Przede wszystkim musi być uwzględniona jego współpraca z niepromieniującymi liniami zasilającymi (linie symetryczne i koncentryczne).

—    Praca nadajnika nie może wpływać na sąsiednie urządzenie telekomunikacyjne, np. na odbiorniki ^telewizyjne.

—    Obwody zasilania nadajnika muszą być zabezpieczone przed przedostawaniem się energii w.cz. do sieci elektroenergetycznej.

—    Nadajnik powinien być zbudowany z łatwo dostępnych, pewnych w działaniu i tanich elementów, a sama konstrukcja (elektryczna i mechaniczna) wykonana stabilnie z zachowaniem warunków bezpieczeństwa pracy i zapewnieniem osobistej wygody operatora.

Amatorskie urządzenia nadawcze wykonywane są najczęściej we własnym zakresie i samodzielnie. Jak dotychczas — mało jest jeszcze na rynku gotowych urządzeń nadawczych. Tym cenniejsze są tu osiągnięcia amatorów — konstruktorów, tym większa jest ich odpowiedzialność za stan techniczny i jakość emisji. Zabiegi o wysoką jakość posiadanego urządzenia nadawczego powinny być obowiązkiem i przedmiotem ambicji każdego krótkofalowca ze znakiem SP.

2.2. Generatory sterujące — VFO

I

Zagadnienia ogólne

Najbardziej istotną częścią urządzenia nadawczego jest bezsprzecznie generator sterujący (VFO). Obowiązujące przepisy radiokomunikacyjne oraz trudne warunki pracy w stosunkowo wąskich pasmach przyznanych krótkofalowcom stawiają bardzo duże wymagania dla tego rodzaju urządzeń. Dość szeroko rozpowszechnione wśród amatorów odbiorniki komunikacyjne z wąskopasmowym filtrem kwarcowym zapewniają selektywność nie przekraczającą przy odbiorze telegrafii 200 Hz. W ciągu trwania przeciętnej łączności krótkofalowej częstotliwość drgań fali nośnej korespondenta nie powinna sic zmienić o więcej jak 50 dó 100 Hz; w przeciwnym bowiem razie zmienia się znacznie wysokość tonu odbieranego sygnału. Utrudnia to oczywiście odbiór i tak już silnie zakłócany przez stacje postronne pracujące na zbliżonych częstotliwościach, zmusza operatora stacji odbiorczej do przestrajania odbiornika w pogoni za zmieniającą się częstotliwością drgań fali nośnej. Spełnienie warunku dopuszczalnego odstrojenia 100 Ilz zapewnia stabilność rzędu 0,001% dla pasma np. 14 MHz. W praktyce — tak wysoką stabilność może zachować amatorskie urządzenie nadawcze jedynie przez stosunkowo krótki przeciąg czasu, rzędu kilkunastu minut (z wyjątkiem układów ze stabilizacją kwarcową, mniej wygodnych w pracy z wielu korespondentami). Na szczęście przeciętny czas jednej łączności nie przekracza zwykle 10 do 30 minut, wobec czego warunek ten może być z powodzeniem spełniony.

Na stabilność częstotliwości generatora sterującego ma wpływ szereg czynników, które kolejno zostaną omówione.

Zmiany temperatury

Zmiana temperatury jest najczęstszą przyczyną niestabilności generatora sterującego. Wahania temperatury wpływają na zmianę parametrów elementów układu generatora, a przede wszystkim cewek i dławików oraz kondensatorów stałych i zmiennych. Występuje tu głównie zmiana rozmiarów podzespołu (wydłużanie się lub kurczenie okładzin kondensatora, odstępu między płytkami, średnicy i długości przewodów cewek itp.). Prócz tego pod wpływem wahań temperatury ulega zmianie stała dielektryczna materiału izolacyjnego kondensatorów stałych, przenikał ność magnetyczna rdzeni cewek, a także oporność właściwa przewodów w układzie. Materiały, z których wykonane są części składowe, mogą poza tym ulegać wpływowi histerezy cieplnej, powodującemu nieodwracalne zmiany. Elementy obwodu strojonego generatora sterującego mogą być nagrzewane przez znajdujące się w ich najbliższym sąsiedztwie lampy elektronowe oraz w wyniku strat energii w.cz. prądu płynącego przez poszczególne elementy. Prądy wirowe i zjawisko naskórkowości wywierają szczególny wpływ na zmianę indukcyjności cewek. Natomiast zmiany temperatury otoczenia jako stosunkowo powolne mogą być w praktyce pominięte.

Obwód strojony generatora sterującego należy umieszczać z dala od. wszelkich zmieniających się w czasie źródeł ciepła. Można tu stosować odgrody cieplne lub nawet umieszczać obwód w osobnym pudełku połączonym z współpracującą ż nim lampą odcinkiem linii koncentrycznej (rys. 2-21). Niezłe wyniki zapewnia całkowite wypełnienie pudełka ekranującego obwód strojony watą szklaną. Idealnym rozwiązaniem byłoby oczywiście umieszczenie całości układu w termostacie. Jest to jednak rozwiązanie raczej niespotykane w konstrukcjach amatorskich.

Własne nagrzewanie się obwodu strojonego można zmniejszyć stdr sując układy mało obciążone prądami w.cz., powiększając średnicę przewodów i ich powierzchnię, stosując kondensatory o dużej powierzchni

11