amat urz kr146

go i zestraja się obwody filtrów odbiornika dokładnie na częstotliwość tego kwarcu. Następnie wkłada się kwarc z powrotem do filtru i za pomocą kondensatora neutralizującego dostraja się odbiornik do minimum szumów. Regulację tę wykonuje się przy najszerszej wstędze odbiornika. W końcu poprawia się dostrojenie obwodów.

W wielu przypadkach pojedynczy filtr kwarcowy jest jeszcze ,nie wystarczający. Należy wtedy zastosować filtr dwukwarcowy (rys. 14-41a). Częstotliwości rezonansowe dwóch płytek kwarcowych umieszczonych w obu gałęziach filtru powinny być oddalone od siebie o odstęp równy 0,8 szerokości wymaganego pasma przenoszenia. Układ taki zapewnia kształt krzywej przenoszenia zbliżony do prostokąta, przy czym występują dwie częstotliwości rezonansowe odpowiadające największemu tłumieniu (rys. 14-41b).

14.14. Mnożnik dobroci (Q — multiplier)

Działanie mnożnika dobroci opiera się na zasadzie odtłumiania obwodu strojonego przez równoległe dołączenie ujemnej oporności. Ujemną oporność otrzymuje się z układu dodatniego sprzężenia zwrotnego, analogicznego do układów stosowanych w prostych odbiornikach o bezpośrednim wzmocnieniu. Następuje znaczne powiększenie dobroci obwodu strojonego, z czym oczywiście wiąże się wzrost selektywności i czułości całego odbiornika.

Dobroć obwodu zbliża się w tych warunkach do dobroci obwodów utworzonych z elementów kwarcowych. Przeciętnie możliwe jest uzyskanie 20- do 40-krotnego zwiększenia dobroci obwodu.

Mnożnik dobroci stosuje się w stopniach wzmacniacza pośr. cz. zamiast drogich filtrów kwarcowych. W porównaniu z filtrami kwarcowymi układ ten nie tylko jest ekonomiczniejszy, lecz także posiada szerszy zakres regulacji. Można go włączyć do układu odbiornika w sposób znacz-

Rys. 14-42. Zwiększenie selektywno- Rys. 14-43. Tłumienie sygnału zaklócające-ści za pomocą mnożnika dobroci    go za pomocą mnożnika dobroci

nic prostszy niż filtry kwarcowe. Po prostu dołącza się go do obwodu anodowego lampy wzmacniacza pośr. cz. równolegle do transformatora pośr. cz. Ostry wierzchołek krzywej rezonansu mnożnika można przesuwać dowolnie w obrębie pasma przenoszonego przez odbiornik i — zależnie od potrzeb — wzmacniać lub tłumić określony sygnał. Mnożnik dobroci Q włącza się poprzez odcinek linii koncentrycznej. Umieszczony jest często w oddzielnym pudełku i ma własne zasilanie.

Przy zastosowaniu mnożnika dobroci do wzmocnienia sygnału użytecznego układ pracuje jako bardzo selektywny obwód rezonansowy włączony równolegle do filtru pośr. cz. Uzyskiwane zwiększenie selektywności zilustrowane jest na rys. 14-42. Dodatnie sprzężenie w układzie mnożnika Q jest regulowane w sposób płynny, co zapewnia zmianę selektywności w granicach od kilku kiloherców do kilkudziesięciu herców. Można go zatem wykorzystać nie tylko do odbioru telegraficznego, lecz i fonicznego.

W podobny sposób włącza się układ mnożnika Q przy zastosowaniu go jako urządzenia tłumiącego sygnały zakłócające (rys. 14-43). Przez zmianę fazy w jednym ze stopni mnożnika Q urządzenie nabiera cech szeregowego obwodu rezonansowego. I w tym przypadku, zarówno szerokość krzywej tłumienia, jak i jej położenie w obrębie pasma mogą być dowolnie regulowane. Mnożnik dobroci jest chętnie stosowany jako układ tłumiący przy odbiorze fonicznym, gdy odbiornik pracuje z rozszerzoną wstęgą. Wykorzystując działanie tłumiące mnożnika można eliminować dowolne zakłócenia w obrębie pasma, przv czvm tłumienie może sięgać 50 dB.

Rysunek 14-44 przedstawia schemat uniwersalnego mnożnika dobroci ’) nadającego się do wykorzystania również w roli generatora pomoc-

ECCSI

niczego BFO lub pomocniczego układu do odbioru sygnałów z jednowstę-gową modulacją. Przyłącza się go do odbiornika za pomocą kabla koncentrycznego o długości około 50 cm. Pojemność własną kabla kompensuje cewka L_lf wobec czego nie jest konieczne przestrajanie przez przyłączenie obwodu filtru pośr. cz. Dobroć cewki nic jest krytyczna, może więc nią być dowolna cewka z filtru pośr. cz. Natomiast cewkę L₂ powinna cechować duża dobroć. Można tu z powodzeniem wykorzystać rdzeń typu garnuszkowego. Cewka L₂ wraz z kondensatorami C* i C₅

^ł) Układ tego mnożnika opracował W2AEF.