CCF20081016029

naukowej jest systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. Polega ona na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawi skami rodzaju i kierunków procesów zachodzących w zbiorowościacli społecznych lub instytucjach.

Obserwacja systematyczna wymaga zastosowania technik pomocni czych. Z definicji wynika konieczność zaplanowania następujących elc mentów: problematyki, czasu oraz sposobu gromadzenia materiału W pojęciu pierwszym ustalamy ilość i jakość zagadnień, które pragniemy zaobserwować na wybranej populacji. Mogą to być bądź cechy bąd/ procesy bądź wreszcie reakcje i postawy. W przypadku procesów lub przemian baczną uwagę zwrócić musimy na uwarunkowania, jakim pod legają, na zmiany natężenia i szybkości ich przebiegu w zależności od określonych warunków. Jeśli przedmiotem obserwacji są reakcje luli postawy, to uwagę skupić trzeba na roli motywacji i zmiennych wywolu jących określone reakcje. Dla poznania postaw określić musimy wskaźniki ich występowania i oceny. Określając czas prowadzenia obserwacji musi my uwzględnić rozmiar zagadnienia, które chcemy poznać, następni!’ wielkość obiektu obserwowanego (zbiorowości lub instytucji) oraz zwiń cić uwagę na to aby okres prowadzonej obserwacji przypadł na okrr typowy. Znaczy to, że pragnąc obserwować kształtowanie się postaw społecznych wychowanków domu dziecka nie powinniśmy planowm prowadzenia badań np. na koloniach w czasie świąt zimowych, gdy częśi' dzieci idzie w gościnę do domów prywatnych. Chyba, że założeniu badawcze takie właśnie stawiają wymagania. W każdej sytuacji należy ściśle rejestrować pojawianie się w czasie - nowych zmiennych wpływu jących na zmiany zachowania i reakcji.

Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwu cja uczestnicząca. Ten typ obserwacji występuje wówczas jeśli badający stanie się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany Może mieć dwie postacie: być jawną lub ukrytą. Obserwacja uczestni cząca jawna polega na poinformowaniu grupy o roli badającego. Obsei wacja ukryta występuje wówczas gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy jej członek. W badaniach socjologicznych i pedagogi cznych mamy wiele przykładów stosowania obu postaci obserwacji uczi-stniczącej.

Jak powiedzieliśmy wyżej obserwacja uczestnicząca wymaga akcep «|i roli badacza w przypadku obserwacji jawnej jako obserwatora,

> |n/,ypadku obserwacji ukrytej jako nowego członka grupy spełniającego i Muloną rolę. Uczestnictwo w badanej zbiorowości daje możliwość •i hninia szerszego i bogatszego materiału niż w przypadku stosowania micgo typu obserwacji. Niesie ze sobą jednak swoiste niebezpieczeństwo.

¹ 'lii/ obserwator mimowolnie przyjmuje sposób zachowania, opinie i re->11 je grupy, której jest członkiem tracąc w ten sposób konieczny obiekty-i.m ocen. Taka sytuacja zachodzi szczególnie często przy obserwacji

ncj gdyż badana grupa mając świadomość roli nowego członka nie jest pełni naturalna w swoich zachowaniach, a przez to obserwacja nie daje i mwdy obiektywnej. Z tych powodów uczestnictwo w grupie z punktu id/enia skuteczności badań nie może być pełne. Jest to poznawczo ■iws/.e uczestnictwo częściowe.

Szczególnym typem uczestnictwa częściowego jest uczestnictwo na-"> /yc icla lub wychowawcy w grupie rówieśniczej młodzieżowej. Nie ma 'uwicin w grupie młodzieżowej roli dla badacza dorosłego, którą mógłby i|i|f uzyskując wszelkie prawa członka grupy. Pewna sfera spraw grupy iii u l/ieżowej będzie dla dorosłego badacza zawsze zamknięta (chodzi tu inlzicj o zachowania niż o opinie). Stopień szczerości w relacjach indywidualnych jest trudny do określenia. Dlatego do badania grup mło-i Mężowych lub dziecięcych obserwacja uczestnicząca ma zastosowanie 11 aniczone. Będzie to bowiem zawsze uczestnictwo częściowe, stopień il i eptacji przez grupę roli obserwatora pozostanie nieznany, nawet przy uiijomości granic, w jakich osobnik dorosły jest akceptowany przez grupy i Irrięce lub młodzieżowe.

I    I. Narzędzia obserwacji

Najistotniejszym problemem dla tego typu obserwacji jest sposób miimdzenia materiałów. Od sprawności narzędzi obserwacji zależy jej mluść. Narzędzia, którymi posługujemy się przy obserwacji pełnią ' Mijuką funkcję: po pierwsze służą do gromadzenia spostrzeżeń, a po imc są czynnikiem kontrolującym prawidłowość prowadzonej obserwa-i Wprawdzie w socjologii na określenie typu obserwacji posługującej u narzędziami sprawdzającymi poprawność jej przebiegu używa się

II    in obserwacji kontrolowanej. Wyróżnienie jednak systematycznej i|i crwacji planowej kontrolowanej wydaje się być zabiegiem nietrafnym, rmlcważ zakłada, że systematyczna obserwacja planowa nie musi posłu-i iwać się narzędziami kontroli, a to naszym zdaniem odebrałoby jej

79