BUWG7

40 Rozdział 4

takich form pracy, których celem jest zwiększenie efektywności przy pomijaniu czynników psychologicznych stwarza sytuacje stresogenne i generuje konflikty, stanowiące korzystne warunki dla pojawienia się mob-bingu. Firmy, w których wciąż zawyża się poziom wymagań wobec swoich pracowników, żąda się coraz większej efektywności, lepszych wyników pracy, oraz jeszcze większego zaangażowania, wykorzystują w maksymalny sposób zatrudniony personel. Gdy dany pracownik obniża poziom sprawności zawodowej i psychofizycznej, staje się mniej wydajny, wtedy firma zyskuje powód do pozbycia się go.

Czynnikiem sprzyjającym działaniom mobbingowym jest często posiadanie przez podwładnych wykształcenia równego lub nawet wyższego niż ich przełożony. Może on odczuwać zagrożenie z powodu potencjalnej konkurencji ze strony swoich pracowników i dlatego stawia im trudne wymagania w nadziei, że zaczną oni w końcu popełniać błędy, mogące stanowić powód do zwolnienia. Aby pozbyć się niewygodnego pracownika stosuje się przemoc psychiczną celem doprowadzenia go do załamania i spowodowania, aby on sam złożył wypowiedzenie.

Inną zmienną organizacyjną sprzyjającą konfliktowi o charakterze mobbingu są niejasne kryteria ocen wyników pracy. „Niewątpliwie dlatego więcej molestowania moralnego spotykamy w zawodach, w których wymagania są trudne do zdefiniowania, dopuszczają pewną elastyczność. Jeśli cel jest precyzyjnie określony, osoba atakowana zawsze moie powiedzieć, że poprawnie wykonała swoją pracę. Dlatego w sektorach produkcyjnych mniej jest molestowania, | więcej bezpośredniej przemocy, natomiast w administracji przedsiębiorstw przemoc jest bardziej ukryta" (Hirigoyen 2003, s. 47).

Sprzyjającym podłożem dla stosowania przemocy psychicznej względem podwładnych jest organizacja charakteryzująca się usztywnionymi strukturami oraz ścisłą hierarchizacją zależności służbowych, umożliwiająca sprawowanie władzy z pozycji usankcjonowanej formalnymi regulacjami siły. W takich organizacjach traktuje się pracowników w sposób instrumentalny, przedmiotowo, gdzie nie mają oni możliwości wyrażania swoich opinii.

Teoretyczną podstawą organizacji o sztywnej strukturze i tradycyjnych metodach zarządzania, sprzyjających uprawianiu mobbingu pracowników jest tzw. teoria biurokracji, sformułowana na początku XX wieku przez niemieckiego socjologa i ekonomistę Maxa Webera. Spośród cech idealnej organizacji zapisanej w teorii Webera dla kształtowania się stosunków międzyludzkich szczególne znaczenie mają takie zasady, jak:

1.    Hierarchiczna struktura organizacji i zasada jednoosobowego kierownictwa. Zasada ta skutkuje wyraźnym podziałem społeczności zakładu pracy na kierujących i kierowanych z silnym dystansem między tymi kategoriami i silną dominacją kierowników nad podwładnymi. Decyzje kierownika są podejmowane jednoosobowo, są ostateczne i nie podlegają zaskarżeniu ani dyskusji w szerszym gronie przełożonych.

2.    Standaryzacja metod zarządzania, wyrażająca się w postulacie, aby działalność organizacji była regulowana przez abstrakcyjne, z góry określone, sformalizowane reguły postępowania niezależne od poszczególnych przypadków, osób lub spraw. Zasada ta sprzyja niedostrzeganiu przez kierownictwo indywidualnych różnic i potrzeb podwładnych. Tymczasem ludzie różnią się charakterem, osobowością, wrażliwością na określone bodźce. Taka sama sankcja zastosowana przez przełożonego dla jednego podwładnego może być niewiele znacząca, a dla drugiego — silnym przeżyciem traumatycznym i stresogennym.

3.    Bezosobowość. Idealny kierownik nie okazuje żadnych uczuć wobec swoich podwładnych. Zarządza w sposób bezosobowy, bezstronny, obiektywny. Wtedy może być kierownikiem — zdaniem Webera — sprawiedliwym i skutecznym. W przeciwnym razie zaangażowanie emocjonalne, indywidualny osąd sytuacji lub problemu jest źródłem nieracjonalności

—    przełożony preferuje łub krzywdzi podwładnych. Chłodna postawa obserwatora i brak zaangażowania emocjonalnego są według teorii biurokracji pożądanymi cechami kierownika. W praktyce skutkuje to bezdusznością i niezdolnością do empatii u kierowników. Są to cechy charakteryzujące każdego mobbera.

4.    Kompetencja. Podstawą do zajęcia stanowiska w organizacji biurokratycznej jest wiedza i kwalifikacje zawodowe. Tymczasem na kierowniczym stanowisku niezwykle ważne są kompetencje interpersonalne

—    zdolności empatyczne, umiejętność komunikowania się z podwładnymi, zdolność przewodzenia innym bez dominacji itp. Kierownik może mieć doskonałe kwalifikacje techniczne, ale jednocześnie brakuje mu umiejętności interpersonalnych lub ma takie wady osobowości, które dyskwalifikują go jako przełożonego. Jeżeli w procesie doboru kandydatów na kierownicze stanowiska bierze się pod uwagę jedynie formalne dyplomy o ukończeniu studiów, czy nawet sprawdza się praktyczne umiejętności zawodowe i menedżerskie, a pomijane są dyspozycje etyczne i osobowościowe kandydata, to łatwo na kierownicze stanowiska mogą trafić ludzie o osobowości mobbera. Kierownicy-mobberzy uchodzą w organizacji biurokratycznej za doskonałych przełożonych, kompetentnych, umiejących