CCF20081206057

aktywność. Klasa to miejsce stałej huśtawki miedzy chyciti aktywności u biernością. huśtawki wywołanej rytmem nadanym przez nauczyciela, a nie przez ucznia.

Cechy pojawiające się ii uczniów na skutek ukrytego programu

Spróbujmy teraz zobaczyć, jakiego rodzaju cechy mog;| pojawiać się u uczniów na skutek długotrwałego oddziaływania ukrytego programu. Myślę, że przeciętna szkoła przyczynia się do uformowania u ludzi następujących cech:

-    duża umiejętność czekania, zgoda na czekanie na próżno;

-    przewaga bierności nad aktywnością:

-    przyzwyczajenie się do podejmowanie aktywności tylko na skutek decyzji przełożonych;

-    liczenie na to, że ktoś inny wzbudzi uwagę, motywację, zainteresowanie, pokaże kierunek działań;

-    liczenie się z ocent] innych ludzi, zwłaszcza przełożonych, chętne modyfikowanie własnych zachowań dla uzyskania tej oceny:

-    nieumiejętność właściwego planowania czasu, bo w szkole ktoś zawsze planuje za ucznia;

-    mała ciekawość poznawcza:

-    duża umiejętność pracy umysłowej w niesprzyjających warunkach;

-    niezła umiejętność przystosowania się do licznych, różnych nawet niesprzyjających sytuacji.

Ukryty program szkoły produkuje więc chyba jednostki bierne, mało aktywne, „zewnąlrzsterowane", to znaczy nastawione na to, że ktoś inny rozbudzi w nich ciekawość świata, motywację, skłoni do pracy, nada plan. wprowadzi porządek i nadzór, a oni będą mogli to wszystko wykonywać, własna potrzebę autonomii zaspokajając narzekaniem na nauczycieli czy czasem buntowniczymi gestami. Myślą, że powstają w ten sposób ludzie bezradni, zawsze gotowi uzasadnić racjonalność własnej bezradności.

Powinienem dodać, że powyższy obraz nie jest zasadniczo inny czy gorszy niż obraz szkól amerykańskich i ich „produktów" przedstawiony na przykład w pracach Filipa Jacksona - twórcy pojęcia „ukryty program". Jackson wyraża przypuszczenie, że, być może, społeczeństwo amerykańskie jako całość chce mieć ludzi posłusznych i biernych do przemysłu i biurokracji - ukryty program szkoły realizuje więc zapotrzebowanie społeczne. Kto odnosi korzyść z takich efektów ukrytego programu w Polsce? Nie wiadomo.

Czynniki zaburzające ukryty program

Jak to się właściwie dzieje, że nie wszyscy ludzie, którzy przeszli przez szkolę przejawiają bezradność i bierność, a pewien ich odsetek podejmuje nawet życie aktywne, dynamiczne, samosterowane? W gruncie rzeczy efekty ukrytego programu nie są zawsze tak zle, jakby to mogły sugerować analizy. Dwa czynniki są tu decydujące - grupa rówieśnicza i nauczyciel - osoby znaczące.

Szczególne znaczenie ma grupa rówieśnicza i w ogóle wszystko to, co dzieje się w życiu nieformalnym klasy. Tam bez przerwy, od początku do końca pobytu w szkole, przebiegają istotne interakcje. Tam odbywa się gra o prestiż, o znaczenie, o wpływ na innych, o zachowanie własnej twarzy, o podmiotowość. Tam właśnie można przećwiczyć kierowanie innymi, podporządkowanie, decydowanie, manipulowanie i bycie manipulowanym. Tam można ćwiczyć szybkość reakcji. Tam znaleźć poklask dla własnych inicjatyw. Tam toczy się gra przygotowująca do tego prawdziwego życia, już po szkole. Życie grupy rówieśniczej miewa niekiedy ostrze skierowane przeciw szkole i nauczycielom. Zasadniczo jednak jest życiem „obok", poza szkolą i jej sprawami, mimo, że w jej muraeh i nieraz na oczach nauczycieli.

Drugim czynnikiem zaburzającym ukryty program są nauczycicle-wy-jątki. Każdy, kto potrafi wynurzyć się ponad nijakość owych przygniatających niemożnością codziennych form kontaktu, ma w szkole szanse wywarciu wpływu i oddziaływania. To, że potrafi jakby „przepchać się" przez obezwładniające działanie tłoku, przeładowanie programu, wielo-zmianowość, własne zmęczenie, czyni z niego osobę znaczącą - wzór. który w walce z przeciwnościami realizuje własną podmiotowość i ukazuje swoim życiem, że nie rezygnuje z własnego ja. Każda grupa rówieśnicza. na każdym poziomie wiekowym rozpozna takich ludzi i zwróci na nich uwagę. To, co głosi czy reprezentuje taki nauczyciel nie musi być koniecznie łubiane, czy zaraz akceptowane. Jeśli jednak wybił się on ponad przeciętność, jakoś zaznaczając własną indywidualność, to zawsze będzie zauważony.

Używa się czasem określenia „charyzmatyczny przywódca” dla przedstawienia nauczyciela, który umie tak porwać serca i umysły dzieci, że wszystkie.zabiegi, techniki, strategie, którą muszą być udziałem zwykłego śmiertelnika nie są mu potrzebne.

Jeśli użyć słowa „wychowanie" w tradycyjnym, idealistycznym sensie, to można powiedzieć, że wychowują tylko ci. którzy wznieśli sic ponad siru-ległe zwykłego przetrwania godzin, które im los kazał przebywać ir klasie. Wychowują ci, którzy przebili sie ponad wymogi programu ze swoja indywidua! nościa i swoja prywatnii pasja pokazywania światu dzieciom i młodzieży.

W świetle powyższych rozważań, jak oceniasz swoje szanse bycia charyzmatycznym przywódcą?

Czy uda Ci się być takim właśnie nauczycielem, i czy rzeczywiście chciałbyś taki być?

Ćwiczenia sprawdzające do rozdziałów 8-12

Odpowiedz na poniższe pytania i wykonaj zasugerowane w nich ćwiczenia.

Rozdział 8. Podstawowe wiadomości o nauczaniu i wychowaniu

1.    Spróbuj przypomnieć sobie, czy w czytanych przez Ciebie książkach pedagogicznych znalazłeś sąd lub dyrektywę, która budziła Twoje wątpliwości. Spróbuj odnaleźć tekst tego zdania. Skąd wzięła się wątpliwość, czy dalej ją masz? Jak powinno być sformułowane to zdanie, byś mógł je zaakceptować?

2.    Przypomnij sobie kilka czy kilkanaście zdań, przysłów czy wypowiedzi będących wyrazem zdroworozsądkowej potocznej wiedzy pedagogicznej. Czy wynika z nich jakiś uporządkowany układ „recept" po-