CCF20090214036

manistycznych, że krytyka czystego rozumu powinna być dopełniona krytyką rozumu historycznego.^{1 2} Celem tej filozofii miało być pokazanie, że poznanie zjawisk uwarunkowanych historycznie jest możliwe jako obiektywne poznanie naukowe, chociaż samo to poznanie również jest uwarunkowane historycznie.⁵ Cel ten leżał u podstaw całego dzieła Diltheya. Od początku jednak był on niejednoznaczny. Krytykę rozumu historycznego można było bowiem rozumieć jako teorię poznania nauk historycznych lub jako teorię sposobu bycia rzeczywistości historycznej. Ten drugi pogląd przyjęty został w fenomenologii, głównie pod wpływem Heideggera.³ Szczególną zasługę Diltheya widział Heidegger właśnie w tym, że wyszedł on poza ograniczoną do teorii poznania naukowego perspektywę neokantyzmu i przedmiotem refleksji filozoficznej uczynił samą rzeczywistość historyczną, którą nauki zawsze już zastają i z której biorą swój początek — i to zarówno nauki humanistyczne, jak przyrodnicze. We wszystkich rodzajach działalności naukowej Diltheya Heidegger widział jedność celu, którym było: „filozoficzne zrozumienie «życia» i zapewnienie temu rozumieniu hermeneutycz-nego fundamentu, którego źródłem jest samo « życie². Wszystko (całe dzieło Diltheya) koncentruje się wokół «psychologii», która ma zrozumieć «życie» w kontekście, w jakim się ono rozwija, oddziałuje i podlega oddziaływaniom, zrozumieć je jako sposób, w jakim czło- j wiek istnieje jako możliwy przedmiot nauk humanistycznych i jako źródło tych nauk zarazem. Hermeneutyka jest samorozjaśnieniem tego rozumienia i dopiero w formie pochodnej metodologią historii.”⁷

Swój cel Dilthey usiłował zrealizować za pomocą różnych narzędzi teoretycznych. We wczesnym okresie podstawy teoretycznej szukał w nowym rodzaju psychologii — die beschreibende und zergliedernde Psychologie — która odrzucić miała obraz świadomości jako zbioru „psychicznych elementów”, pozostających ze sobą w mechanicznym oddziaływaniu. Potem pod wpływem „Badań logicznych” Husserla i jego krytyki psy-chologizmu, gdzie znalazł filozoficzne uzasadnienie pojęć takich, jak struktura czy znaczenie jako nie dających się sprowadzić do tworzących je elementów ani zredukować do przeżyć psychicznych, rozwiązanie widział w powrocie do wywodzącej się od Hegla idei „ducha obiektywnego”. Tej właśnie fazie rozwoju poglądów Diltheya, wyrażonej w jego ostatniej, niedokończonej książce Der Aufbau der geschichtlichen Welt in den Ceisieswissenschaften chciałbym poświęcić tu trochę uwagi.

Jak wiadomo, cała teoria rozumienia została przez Diltheya zbudowana na triadzie — przeżycie, ekspresja, rozumienie. Tylko dzięki ich strukturalnej jedności dana jest nam ludzkość jako przedmiot humanistyki.

Nauka — twierdzi Dilthey — tylko wówczas należy do Ceisteswissenschaften, gdy jej przedmiot dostępny jest nam przez odniesienie oparte na związku życia, ekspresji i rozumienia.⁸ Nauki te — historia, ekonomia, nauka o państwie i prawie, religioznawstwo, nauka o literaturze, muzykologia, psychologia — wyrosłe spontanicznie jako odpowiedź na potrzeby praktyczne, odnoszą się do wspólnego im wszystkim przedmiotu, jakim jest ludzkość i jej wytwory. Aby je wydzielić jako szczególną grupę nauk nie wystarczy jednak wskazanie jakiejś im właściwej dziedziny przedmiotowej, różnej od dziedziny przedmiotowej nauk przyrodniczych i istniejącej obok niej. Nie wystarczy też powiedzieć, że nauki przyrodnicze badają fizyczną stronę człowieka, a nauki humanistyczne jego stronę psychiczną lub duchową. To co odróżnia te grupy nauk, to nie tyle od- ⁴

'⁵•

75

1

*    Por. H.-G. Gadamer, G. Bohm (wyd.), Philosophische ller-meneutik, Frankfurt a.M. 1976, s. 35; oraz H.-G. Gadamer, Wahrheit und Mcthode, Tubingen 1975, s. 206—277.

2

   H.-G. Gadamer, Wahrheit und Methode, s. 218.

3

‘ Interpretacja ta odwoływała się przede wszystkim do późnych dzieł Diltheya i została upowszechniona przez prace: L. Landgrcbe, Wilhelm Diliheys Theorie der Geistcswissen-schafien, „Jahrbuch fur Philosophie und phiinomenologische Forschung'³, Halle 1928; i O. F. Bollnow, Dilthey. Eine Ein-fiihrung in seine Philosophie, Leipzig 1936.

4

W. Dilthey, Der Aufbau der geschichtlichen Welt in den Ceisieswissenschaften, Frankfurt a.M. 1970. s. 99.

5

⁷ M. Heidegger, Sein und Zeit, Tubingen 1979, § 77, s. 398.