CCF20090214039

formalnych, wyrażających operacje logiczne stanowiące formalne warunki wszelkiego myślenia, są w naukach humanistycznych zupełnie odmienne od tych, z którymi mamy do czynienia na terenie nauk przyrodniczych.*⁰

Podstawową kategorią, od której zależą wszystkie inne, jest czasowość. „Okręt naszego życia jest niejako niesiony przez płynący nieustannie naprzód strumień, a teraźniejszość jest zawsze i wszędzie tam, gdzie się na tych falach znajdujemy, gdzie cierpimy, wspominamy lub oczekujemy, jednym słowem — gdzie żyjemy w pełni naszej realności. Nieustannie płyniemy jednak naprzód i w tym samym momencie, w którym przyszłość staje się teraźniejszością, teraźniejszość zapada w przeszłość.”*¹ Opisowi Diltheya daleko jest do precyzji opisu Husserla czy Heideggera, ale podstawowe idee są tu takie same. Przeżycie nie jest kawałkiem świadomości, cząstką psychiki; jego związku z innymi przeżyciami nie można opisywać w kategoriach, w jakich opisuje się stosunki między rzeczami. Przeżycie jest tylko w „strumieniu przeżyć”, a czasowość jest jego wewnętrzną właściwością. W bezpośrednim przeżywaniu czas doświadczany jest w sposób pierwotny, wszelkie czasowe relacje mają swoje źródło. Jest on doświadczany jako ciągłe przesuwanie się naprzód teraźniejszości, w którym teraźniejszość bezustannie staje się przeszłością, a przyszłość teraźniejszością. Przeżywany czas nie jest czasem pustym, lecz wypełnionym: teraźniejszość jest wypełnieniem momentu czasowego realnością, jest realnością w przeciwieństwie do przeszłości danej w przypomnieniach lub przyszłości, wyobrażanej w oczekiwaniach, życzeniach czy planach; to wypełnienie realnością zachodzi stale, jednak nieustannie zmienia się treść przeżycia.

Ale to rozróżnienie na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość jest tylko abstrakcją. W istocie stanowią one jedność — teraźniejszość jest wypełniona przesz-

—4

¹⁰ Tamże, s. 242—243.

^,l. Tamże, s. 238.

lością i nosi w sobie przyszłość.*³ W gruncie rzeczy nie ma czegoś takiego jak teraźniejszość. „Teraźniejszości — pisze Dilthey — nie ma nigdy; to co przeżywamy jako teraźniejszość zawiera w sobie.zawsze przypomnienie o tym, co było przed chwilą teraźniejsze.”²³ A z drugiej strony przeszłość i przyszłość dane są tylko temu, kto żyje w teraźniejszości.²⁴ Jedność modi czasowych objawia się w każdym przeżyciu, bowiem „najmniejsza cząstka upływu czasu jeszcze zawiera w sobie upływ czasu”²⁵.

Czasowość przeżyć stanowi źródło wszelkiej histo-ryczności — Urzelle der Geschichte — i wyznacza podstawowe właściwości przedmiotu nauk humanistycznych. Przeżycia stanowią wszakże jedność nie tylko dlatego, że należą do jednego strumienia przeżyć, są ponadto powiązane ze sobą strukturalnie w różny sposób, a całość (Lebenszusammenhang), jaką tworzą, jest zawsze czymś więcej niż tylko sumą lub zbiorem następujących po sobie momentów. Całość ta nie powstaje tylko dzięki przedmiotowemu uchwyceniu przeżyć w świadomości, nie jest wytworem świadomej refleksji, przeciwnie — uchwycenie tej całości jest możliwe dzięki temu, że życie samo w sobie stanowi pewną strukturalną jedność. „Tylko dlatego, że samo życie jest strukturalną jednością (Strukturzusammenhang), w której przeżycia powiązane są relacjami mogącymi również stać się treścią przeżyć, dana nam jest jedność życia.”²⁸

I to właśnie różni życie od przyrody, której jedność jest tylko jednością narzuconą jej przez świadomość, dodaną — „domyślaną”²⁷. Rodzaje relacji między przeżyciami, sposób w jaki poszczególne momenty ludzkie-

» Tamże, s. 287.

^H Tamże, s. 239. m Tamże, s. 237.

⁵⁰ Tamże, s. 239.

*° Tamże, s. 241; w innym miejscu Dilthey pisze: Im Lebens-verlauf ist jcdes einzelne Erlebnis auf ein Ganzes bezogen. Dieser Lebenszusammenhang ist nicht eine Summę oder ein Inbegriff aufeinanderfolgcnden Momente, sondern eine durch Beziehungen, die alle Teile verbinden, konstituierte Einheit.

¹⁷ Por. E. Husserl, Phdnomenologische Psychologie, s. 8—9.

81

6 — Rozumienie,