CCF20090610008

ustanawiany i potwierdzany, jest kruchy, narażony w każdej chwili na wtargnięcie wrogich porządkowi sil i innych rzeczywistości, a podstawową rolą religii jest chronić przed tym chaosem zarówno jednostki, jak i grupy społeczne.

Trwałość i skuteczność tych funkcji jest zapewniona przez tradycję. To tradycja, wchłaniająca w siebie owe „nocne głosy aniołów” pozwala „zapomnieć” o nich w codzienności i przekazać je do rezerwuaru kolektywnej pamięci zbiorowości i instytucji obdarzanej społecznym autorytetem. Instytucja istnieje w codzienności i czyni świętość bezpieczną. „Udo-mawia” religijne doświadczenie, przekazuje jego treści w komunikowalnym, „ludzkim” języku, nadbudowuje refleksję nad istotą religijnych doświadczeń, która w coraz większym stopniu staje się udziałem religijnych „ekspertów”.

Każdy ład społeczny jest następnie podtrzymywany dzięki procesom [ legitymizacji. Legitymizację Berger rozumie jako „społecznie zobiektywi-I zowaną «wiedzę», służącą wyjaśnieniu i usprawiedliwieniu porządku spo-' Ocznego”¹⁶, stanowiącą niejako kompletny zestaw odpowiedzi na wszystkie możliwe pytania dotyczące istniejącej rzeczywistości społecznej i jej instytucjonalnych układów. Zestaw tych uprawomocnień rzeczywistości stanowi ¹ nomos społeczeństwa, kompletny zestaw sądów, wartości i zasad, które j grupie społecznej zapewniają trwałość.

Religia w procesie legitymizacji odgrywa szczególną rolę, ponieważ „uprawomacnia instytucje społeczne, nadając im ostatecznie ważny status ontologiczny, to znaczy sytuując je w świętym i kosmicznym układzie odniesienia”¹⁷: Porządek ziemski najczęściej jest przedstawiony jako odwzorowanie porządku kosmicznego, autorytety polityczne nadają sobie miano wysłańców Boga lub bogów, jego ziemscy przedstawiciele przemawiają w jego imieniu. Nawet biorąc pod uwagę to, że w tym zakresie nastąpił szereg zmian, podstawowy zdaniem Bergera pozostaje fakt, że stworzonym przez człowieka nomosom nadaje się kosmiczny status, któremu towarzyszy

¹⁶    R II, s. 65.

¹⁷    Tamże, s. 66.

także subiektywnie odczuwana pewność i słuszność co do ról, których spełniania społeczeństwo oczekuje od jednostki. Przykładem są tu role kobiety i mężczyzny, ojca i matki itp.

Religia nomosowi społeczeństw nadaje niesłychaną moc. Działanie przeciw społeczeństwu — jak przekonuje Berger — naraża jednostkę na

j

anomię — ale działanie przeciwko nomosowi usankcjonowanemu religijnie oznacza automatycznie sprzymierzanie się z siłami ciemności, siłami zła, demonami, szatanem, a to oznacza pogwałcenie nie tylko ludzkiego, ale i boskiego porządku.

Legitymizacje społeczne, w tym religijne, tworzą określone struktury wiarygodności, które podzielane przez grupę społeczną zapewniają jej so-( lidarność. Zarówno religijne uprawomocnienia, jak i religijne struktury wiarygodności zachowują trwałość w przypadku społeczeństw jednolitych pod względem wyznaniowym. Sytuacja radykalnie się zmienia w warunkach jf : pluralizmu religijnego, .który zdaniem Bergera stanowi jeden z najważniej- ^ szych elementów modernizacji i sekularyzacji współczesnych społeczeństw. \

k

4. PROCESY MODERNIZACJI WSPÓŁCZESNYCH SPOŁECZEŃSTW

Współczesne społeczeństwo posiada wiele cech różniących je od tradycyjnego — to jest feudalnego i plemiennego. Do najważniejszych należą pluralizm i rozwój technologiczny, ważne jest również niezwykłe natężenie komunikacji. Pluralizm zmienia zakres doświadczeń, wobec których stoi i jednostka. W miejsce pewności i oczywistości pojawia się konieczność konfrontacji z wieloma odmiennymi i konkurencyjnymi wizjami świata. O ile na przykład w przeszłości legitymizacja własnej tradycji nie pozostawiała wątpliwości i przyjmowało się jako oczywistość, że inne tradycje religijne są z gruntu fałszywe, o tyle współczesny człowiek różne tradycje religijne ma właściwie w zasięgu ręki; w bibliotekach mnóstwo jest prac obiektywnie traktujących o innych niż własna religiach — a na każdym studenckim kampusie — jak mówi Berger — można spotkać wyznawców

17