CCF20100512015

zoologiczną. Ta wartość semazjologiczna fonem(ów) nadaje im pewną stałość i niezmienność (podkreśl. S. J.), jeżeli bowiem wyraz ma być poznawany jako ton sam, zmiany zachodzące w jego składzie dźwiękowym mogą się wahać tylko w pewnych granicach i tylko w określonych i ustalonych kierunkach; inaczej znikałoby poczucie tożsamości wyrazu i rozumienie jego znaczenia natrafiałoby nieraz na duże trudności [54, s. 34].

W rezultacie zespół wszystkich form wyrazu w obrębie paradygmatu traktuje się globalnie, opierając ich łączność na percepcji jedności tematu. To odczucie jedności tematu staje się właśnie podstawą pisowni morfologicznej wyrazów. Interpretowane tu morfologicznie przykłady są wzięte z tekstów Kochanowskiego:

błąd— bo: błędy, śnieg — ho: śniegi, słonych wód — bo: wody, cerkiew — bo: cerkwie, wśi — ho: wieś, drew — bo:    drwa;

prośba — bo: prosić, śiądź — bo: siądzie;

z przodku — bo: przodek, pieniążki — bo: pieniążek, słodki — bo: słodycz, łudzlcą — ho: łudzie.

4. Pisownię historyczną stwierdza się w zapisach, które współcześnie nie mają charakteru fonetycznego . 11 ani też nie są motywowane jednością tematu danego wyrazu, lecz jedynie opierają się na tradycyjnym zwyczaju. Należy tu stosowanie liter ó, rz (na oznaczenie głosek „ż” lub    Ji, a także w pewnych pozy

cjach ę i ą. Przykłady:

letóry, mówi, móy, lerólu

— zawarte w tych XYI-wiecznych przykładach „o” pochylone spłynęło się z czasem z samogłoską „u”, wobec czego pisownia tych wyrazów nabrała charakteru historycznego;

rzeki, talerze, zbierze, puklerza-,

trzeba, skrzydeł, strzały, pokrzywy, wesprze, mistrz

—    dwuznakowi rz mogła u Kochanowskiego odpowiadać jeszcze resztka wymowy „rż”, „rś”, jednak od w. XVII, tj. od ustalenia się w języku ogólnym wymowy „z”, „ś”, pisownia rz w tego typu wyrazach ma charakter historyczny;

pohaniec, do hordy

—    literze h w języku ogólnopolskim odpowiada dziś głoska bezdźwięczna „x”, wobec czego dzisiejsza pisownia tego typu wyrazów przez h ma charakter historyczny;

będzie, ręka, księgi, idąc, pieniądze, kąpiel, kądziel

—    ze względu na niezgodność dzisiejszej wymowy tych wyrazów z ich pisownią pisownię traktuje się jako historyczną.

5. Pisownię konwencj onalną (umowną) mająm. in. dwuznaki oz, sz, a także ci-, si-, zi-, pi-, wi- itd. (oraz

trójznak dzi) służące oznaczaniu miękkości spółgłosek przed samogłoskami. Umowny charakter miało też oznaczanie głoski „j” literą i przed samogłoskami, a literą y przed spółgłoskami i na końcu wyrazów, np.: iako, moie, kray.

Ze względu na teoretyczne podstawy pisowni por można wyróżnić następujące rodzajejpisowni:

1)    fonetyczno-fonologiczną,

2)    regionalnie fonetyczną,

3)    morfologiczną,

4)    historyczną,

5)    konwencjonalną (umowną).

3. Fonologiczna charakterystyka polskich dwuznaków literowych. Warunkiem przyjęcia się i ustalenia polskich dwuznaków literowych: cz, sz, eh, dz, dź, dż, rz była okoliczność, że sąsiedztwo dźwięków, któro by mogły

37