CCF20101008005

109

FOLKLORYSTYKA POLSKA

historii nauki europejskiej. Karty te mówią o tworzeniu i obalaniu zajmujących teorii naukowych, które przez czas jakiś przykuwały uwagę, a później rozsypywały się w proch żałosnych złudzeń. Była więc teoria mitologiczna, poczytująca folklor za prymitywne echa prawieku, za pogłosy prastarych wierzeń lcosmiczno-astrono-micznych; była inna, antropologiczna, sięgająca czasów wspólnoty praarioeuropej-skiej, jeżeli o folklor europejski chodzi, i sięgająca w prakulturę ludów azjatyckich; z nią wiązała się inna; mająca dzisiaj jeszcze wyznawców, wywodząca folklor z kultów religijnych; istniała dalej teoria wyprowadzająca większość materiałów folkloru europejskiego od ludów azjatyckich, zwłaszcza z Indii. Istnieje wreszcie bardzo prozaiczna i szara teoria, głosząca, iż nie czas jeszcze na wielkie uogólnienia syntetyczne, że należy ograniczać się do zadań znacznie skromniejszych, badać zjawiska indywidualne, pieśń po pieśni, podanie po podaniu, bajkę po bajce, a dopiero po wykonaniu tej gigantycznej roboty próbować budowy uogólnień (szkoła fińska)

Obserwując rumowiska wymienionych teorii, w których dokładną charakterystykę trudno się tutaj wdawać, dochodzi się do wniosku, że wszystkie one zawierały dużo spostrzeżeń szczegółowych, niewątpliwie słusznych, ale uogólnionych błędnie i — przede wszystkim — nie liczących się z faktem, iż kultura umysłowa każdego narodu jest zjawiskiem niesłychanie złożonym, że tworzące ją warstwice są bardzo różnego pochodzenia, i że wskutek tego każdy składnik wymaga badań starannych i dokładnych. Badania te muszą trzymać się kierunków wskazanych przez wymienione przed chwilą rzędne, muszą mieć charakter porównawczy, oparty na systematycznie uporządkowanym i bezbłędnie rozklasyfikowanym materiale; muszą mieć dalej charakter historyczny, ustalający kolejne, chronologiczne przemiany i przekształcenia danych zjawisk i związków zachodzących zarówno między nimi, jak między nimi a otaczającą je kulturą życia zbiorowego, a więc społeczną ².

Tak rozumiane zadania nowoczesnej folklorystyki pokrywają się w dużym stopniu z poglądami wybitnego przedstawiciela tej nauki w Związku Radzieckim, M. Aza-dowskiego, który stawia rzecz całą w sposób następujący ³:

Centralnym zagadnieniem nauki o folklorze jest sprawa jej miejsca wśród innych dyscyplin hi-storyczno-filologicznych. w ciągu całej swej historii folklorystyka zlewała się z innymi naukami, występując jako część to historii, to etnografii, to nauki o literaturze. Badania radzieckie ponownie i bardzo ostro wysunęły zagadnienia związku folklorystyki z nauką o literaturze, ale na innym gruncie i na innych zasadach. Podkreślanie związków między nauką o literaturze i folklorystyką nie znaczy bynajmniej ignorowania spraw o charakterze etnograficznym. Jeśli rzeczą niewłaściwą i przesadnie jednostronną było utożsamienie wiedzy folklorystycznej i etnograficznej, to takim samym błędem byłoby upatrywanie w folklorystyce tylko jednego z rozdziałów nauki o literaturze, jakiegoś jej segmentu, wskutek tego bowiem ponownie stwarzałoby się sytuację zależną dla badań w dziedzinie folkloru. Rozwój prac folklorystyki w epoce radzieckiej wskazuje nowy szlak rozbudowy nauki i coraz bardziej prowadzi do wyodrębnienia ich jako osobnej gałęzi wiedzy, nierozerwalnie związanej z nauką o literaturze a opierającej się na etnografii i lingwistyce.

Uzasadnieniem uwagi końcowej' Aza-dowskicgo, wyjaśniającym stosunek folklorystyki do etnografii, byłoby to, co mówiło się tutaj poprzednio o związku zwyczajów, obrzędów i wierzeń ze zjawiskami literatury ustnej; stosunek zaś folklorystyki do językoznawstwa sprowadzić można do postulatu wierności zapisu gwarowego przy zbieraniu tekstów folklorystycznych i jego autentycznego odtwarzania przy ich wydawaniu.    [jk]

¹    Charakterystyką tych teorii znaleźć można m. in. w książce J. M. Sokołowa, Russkij folklor. Moskwa 1941, gdzie cały rozdz. 2 poświęcono tej sprawie; jeszcze dokładniej przedstawia ją książka M. Azadowskiego, Istorija russkoj folkloristi-ki. Moskwa 1958 oraz G. Cocchiara, Storia del folklore In Europa. Torino 1952.

2    S. Thompson, Fonr Symposla on Folk-lore. Bloomington Ind. 1953.

3    M. Azadowski, op. cit. s. 40.

FOLKLORYSTYKA POLSKA — duża dziedzina pracy naukowej, której zakres i treść ustalić jest bardzo trudno, tak że tutaj ograniczyć się trzeba do naszkicowania jedynie zarysów jej najogólniejszych. Trudności te płyną z dwu źródeł. Pierwsze, to okoliczność, że nawet i dzisiaj granice między folklorystyką, jako nauką