CCF20101219012

bogata dekoracja wewnętrzna przedstawia postacie herosów i pomniejszych bóstw, z których znaczną popularność zyskał Tryton.³⁷

Pokrewnym zagadnieniem, wymagającym jednak ze względu na obszerność osobnego opracowania, jest temat epizem i oznakowania zewnętrznego tarcz hoplic-kich. Już u Homera [U. 11.36,37) znajdziemy opis tarczy podarowanej Agamemno-nowi przez Cypryjczyka Kinyrasa, syna Sandokosa. Przedstawia ona figury Gorgony oraz grozy (Deimos) i strachu (Fobos), motyw powielany jakże często w epoce klasycznej. W późniejszym okresie wielką popularność zyska Gorgona, od której pochodzi nazwa gorgoneion, odnosząca się do metalowej aplikacji w centrum lica. Problem w tym, że wielu badaczy myli motywy i nie odróżnia personifikacji grozy czy strachu od głowy Gorgony,

0    której Arystofanes pisze, że przy upadku „wyprysła precz z tarczy" Lamachosa (Acharnejczycy 1142, tłum. B. Butrymo-wicz).³⁸ Skłonność do „pstrzenia" złotem

1    purpurą tarcz przez ateńskich strategów miała długą tradycję - dają jej świadectwo historiografowie.³⁹ Sytuacja ulega radykalnej zmianie wraz z rozwojem produkcji jednolitego uzbrojenia i przejęciem przez państwo jego dystrybucji w okresie Wojny Peloponeskiej. Standardem stało się wyposażenie obywateli w tarczę i włócznię, zarówno w Attyce, jak i na Peloponezie.⁴⁰ Wraz z unifikacją epizemy w postaci liter pojawiają się na tarczach wielu greckich polis, co nie oznacza bynajmniej całkowitej rezygnacji z godeł osobistych. Po 425 r. p.n.e. Lecedemończycy obok litery lambda, malowanej na brązowej blasze pokrycia, mogli umieszczać osobiste emblematy.⁴¹ Powszechnie znana jest też praktyka malowania maczugi Heraklesa (tzw. ropalon) na tarczach Teban.⁴² To zróżnicowanie brało się z tradycji, w dobie zamkniętych hełmów typu korynckiego aplikowany czy malowany emblemat osobisty służył rozróżnieniu wojowników tworzących falangę. W okresie wojny manewrowej, w II poi. V w., czasach masowej produkcji dotowanego przez państwo uzbrojenia wystarczyła pierwsza litera (czy litery) nazwy polis.*³ Jedynym elementem dodanym, nie będącym integralną częścią konstrukcji, był fartuch wykonany z grubego płótna lub skóry, mocowany bezpośrednio na licu tarczy ćwiekami. Jeden z bohaterów tragedii Arystofanesa powiada: „dery mi dobrze utwierdź u pawęży" (Acharnejczycy 1105, tłum. B. Butrymowicz), czym sugeruje, że mogły być z tym kłopoty. Fartuch osłaniał dolną część kończyn przed pociskami i był odpowiedzią na zagrożenie ze strony perskich łuczników. Zważywszy jednak na okres popularności, przypadający na II poł. V w. p.n.e., z całą pewnością można twierdzić, iż chronił także przed procarzami czy oszczepnikami. Czasami malowany w pasy lub może tkany miał prosty lub zębaty dolny brzeg, a zdarzało się niekiedy, że umieszczano na nim oko, podobnie jak na tarczy. Everson przekonuje do traktowania go jako apotropaicznego, chroniącego swą magią przed niespodziewanym atakiem.⁴⁴ Być może nawiązuje ono do egipskiego „oka Horusa" - amuletu, który zapewnić miał długie życie, wspomagać zabliźnianie ran i leczenie chorób, co w warunkach bitewnych ma duże znaczenie.

16